Nguyễn Duy, một trong những nhà thơ tiêu biểu của nền văn học Việt Nam, đã khắc họa thành công hình tượng cây tre qua tác phẩm “Tre Việt Nam”. Bài thơ không chỉ ca ngợi vẻ đẹp bình dị của loài cây này mà còn gửi gắm những giá trị văn hóa, tinh thần cao đẹp của dân tộc.
Nguyễn Duy (tên thật là Nguyễn Duy Nhuệ) sinh năm 1948 tại Thanh Hóa. Ông trưởng thành trong những năm tháng chiến tranh ác liệt, và những trải nghiệm này đã ảnh hưởng sâu sắc đến phong cách thơ ca của ông.
Nguyễn Duy luôn hướng về làng quê Việt Nam với tình cảm trân trọng, yêu mến. Thơ ông giản dị, gần gũi, lấy cảm hứng từ những điều quen thuộc trong cuộc sống thường ngày. Ông thường sử dụng thể thơ lục bát truyền thống, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Các tác phẩm tiêu biểu của ông bao gồm Hương cau trong đất, Khúc dân ca, Tiếng hát mùa gặt, Về làng và đặc biệt là Tre Việt Nam.
Tre Việt Nam được xem là tác phẩm xuất sắc nhất của Nguyễn Duy, thể hiện rõ tài năng của ông trong việc sử dụng thể thơ lục bát. Bài thơ được sáng tác năm 1955 và là lời bình cho bộ phim Cây tre Việt Nam của đạo diễn Ba Lan. Tác phẩm đã khắc họa thành công hình tượng cây tre, loài cây gắn bó với đất nước từ thuở sơ khai, đồng thời ẩn dụ cho những phẩm chất cao đẹp của dân tộc Việt Nam.
Ngay từ những câu thơ đầu tiên, Nguyễn Duy đã tạo ấn tượng mạnh mẽ với người đọc bằng cách giới thiệu cây tre một cách giản dị và mộc mạc, gợi nhớ về những câu chuyện cổ tích:
Tre xanh
Xanh tự bao giờ?
Chuyện ngày xưa… đã có bờ tre xanh.
Cách sử dụng ngôn ngữ dân gian, mộc mạc cùng với dấu chấm lửng đã tạo nên một không gian mơ hồ, gợi sự suy ngẫm về nguồn gốc của cây tre và sự gắn bó lâu đời của nó với dân tộc.
Không giống như những nhà thơ khác thường viết về trúc, Nguyễn Duy chọn tre làm hình tượng trung tâm trong bài thơ của mình. Ông đã thổi hồn vào cây tre, biến nó thành một sinh thể sống, mang những đức tính tốt đẹp.
Cây tre Việt Nam mang trong mình tinh thần kiên cường, bất khuất. Dù thân gầy guộc, lá mong manh, nhưng tre vẫn sống thành lũy, thành thành, cùng nhau chống chọi với khó khăn. Tre luôn xanh tươi dù ở bất kỳ đâu, trên đất sỏi hay đất vôi bạc màu.
Thân gầy guộc, lá mong manh
Mà sao nên luỹ, nên thành tre ơi?
Ở đâu tre cũng xanh tươi
Cho dù đất sỏi đất vôi bạc màu
Nguyễn Duy còn ca ngợi tinh thần đoàn kết, sự đùm bọc lẫn nhau của cây tre. Trong bão bùng, tre bọc lấy thân, tay ôm tay níu, càng gần nhau thêm. Chính lòng nhân ái đã giúp tre sinh tồn và phát triển. Tre không ở riêng mà mọc thành lũy, thành khóm. Khi bị đổ ngã, từ gốc tre lại mọc lên những búp măng non, mang theo hy vọng và tiếp tục cuộc hành trình.
Nòi tre đâu chịu mọc cong
Chưa lên đã nhọn như chông lạ thường.
So sánh “nhọn như chông” nhấn mạnh đặc tính tre, giống như người dân Việt Nam luôn giữ gìn bản chất trong sạch. Cây tre còn được ví như người mẹ tảo tần, hy sinh cho măng non.
Măng non là búp măng non
Đã mang dáng thẳng thân tròn của tre.
Điệp từ “măng non” khẳng định bản lĩnh của thế hệ tiếp theo, tiếp tục sứ mệnh phủ xanh đất nước.
Alt: Người mẹ Việt Nam tần tảo bên con, biểu tượng cho sự hy sinh cao cả.
Nguyễn Duy đã đặt trọn tấm lòng vào Tre Việt Nam, tạo nên những câu thơ vừa giàu giá trị biểu đạt, vừa ẩn chứa nhiều tầng nghĩa. Dấu chấm lửng ở đầu bài thơ gợi cảm xúc mơ màng, khó tả khi nhớ về miền xa xưa: “Chuyện ngày xưa… đã có bờ tre xanh.”
Những câu kết của Tre Việt Nam thể hiện niềm tin vào tương lai tươi sáng:
Mai sau,
Mai sau,
Mai sau…
Đất xanh tre mãi xanh màu tre xanh.
Việc sử dụng ba từ “xanh” liên tiếp nhấn mạnh sự trường tồn của màu xanh tre, biểu tượng cho sức sống mãnh liệt của dân tộc Việt Nam.
Tác phẩm thành công không chỉ nhờ miêu tả chân thật hình ảnh cây tre mà còn gợi dậy nét tính cách đậm chất Việt Nam: đoàn kết, yêu thương, bao bọc lẫn nhau, giữ gìn bản chất trong sạch, và hy sinh cho thế hệ sau.
Nguyễn Duy đã làm mới và hiện đại hóa thể thơ lục bát. Ông sử dụng cách ngắt nhịp mới mẻ, lối thơ rớt dòng, đưa yếu tố tự thuật vào thơ, và kết hợp thành ngữ, ca dao.
Tre xanh
Xanh tự bao giờ
Chuyện ngày xưa
Đã có bờ tre xanh?
Mai sau
Mai sau
Mai sau…
Đất xanh tre mãi xanh màu tre xanh.
Ông cũng sử dụng nhiều hình ảnh so sánh, liên tưởng thú vị, giúp “nhân vật tre” trở nên gần gũi hơn với đời sống và con người Việt Nam. Tài năng của Nguyễn Duy cùng với tác phẩm Tre Việt Nam sẽ mãi trường tồn, để lại trong lòng người đọc sự kính trọng và trân quý đối với cây tre và những phẩm chất cao đẹp của con người Việt Nam.
