Trật tự thế giới hai cực Ianta, một hệ quả trực tiếp của Chiến tranh Thế giới thứ hai, đã định hình cục diện chính trị toàn cầu trong gần nửa thế kỷ. Vậy, Trật Tự Ianta Sụp đổ Khi Nào và những yếu tố nào dẫn đến sự sụp đổ này?
Trật tự hai cực Ianta được thiết lập sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, với đặc trưng là sự đối đầu gay gắt giữa hai hệ thống chính trị – kinh tế đối lập: hệ thống tư bản chủ nghĩa do Mỹ đứng đầu và hệ thống xã hội chủ nghĩa do Liên Xô dẫn dắt. Sự đối đầu này không chỉ diễn ra trên lĩnh vực chính trị, quân sự mà còn lan rộng sang các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, tư tưởng, tạo nên một thế giới phân cực sâu sắc.
Hội nghị Yalta, diễn ra vào tháng 2 năm 1945, đóng vai trò then chốt trong việc hình thành trật tự thế giới mới sau chiến tranh. Các nhà lãnh đạo của Liên Xô, Hoa Kỳ và Anh đã thống nhất về việc phân chia khu vực ảnh hưởng, thiết lập các tổ chức quốc tế và giải quyết các vấn đề liên quan đến hòa bình và an ninh thế giới. Tuy nhiên, những mâu thuẫn tiềm ẩn giữa các cường quốc sớm bộc lộ, dẫn đến cuộc Chiến tranh Lạnh kéo dài hàng thập kỷ.
Vậy, trật tự hai cực Ianta sụp đổ khi nào? Câu trả lời là vào năm 1991. Sự kiện Liên Xô tan rã, cùng với sự sụp đổ của hệ thống xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu, đã đánh dấu sự chấm dứt của trật tự thế giới hai cực. Một trong hai cực của trật tự Ianta không còn tồn tại, làm thay đổi hoàn toàn cục diện chính trị toàn cầu.
Sự sụp đổ của trật tự Ianta không chỉ là sự sụp đổ của một hệ thống chính trị mà còn là sự thay đổi sâu sắc trong quan hệ quốc tế. Thế giới bước vào một giai đoạn mới, với sự trỗi dậy của các cường quốc mới, sự gia tăng của các thách thức toàn cầu và sự phức tạp của các mối quan hệ quốc tế.
Tổng thống Boris Yeltsin phát biểu tại Liên Hợp Quốc, đánh dấu sự thay đổi lớn sau khi trật tự Ianta sụp đổ, Liên Bang Nga kế thừa vai trò của Liên Xô trên trường quốc tế.
Sự sụp đổ của trật tự Ianta là một quá trình phức tạp, chịu tác động của nhiều yếu tố khác nhau. Tuy nhiên, có thể kể đến một số nguyên nhân chính sau:
- Khủng hoảng kinh tế và chính trị ở Liên Xô và Đông Âu: Mô hình kinh tế kế hoạch hóa tập trung tỏ ra kém hiệu quả so với nền kinh tế thị trường tự do, dẫn đến tình trạng trì trệ kinh tế, thiếu hụt hàng hóa và bất mãn xã hội.
- Chính sách “Đổi mới” (Perestroika) và “Công khai” (Glasnost) của Gorbachev: Mặc dù có ý định cải cách hệ thống, nhưng những chính sách này lại vô tình làm suy yếu quyền lực của nhà nước và tạo điều kiện cho các lực lượng ly khai trỗi dậy.
- Sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc: Tại nhiều nước cộng hòa thuộc Liên Xô, chủ nghĩa dân tộc trỗi dậy mạnh mẽ, thúc đẩy phong trào đòi độc lập và ly khai.
- Áp lực từ bên ngoài: Mỹ và các nước phương Tây tiếp tục gây áp lực chính trị và kinh tế lên Liên Xô, góp phần làm suy yếu hệ thống.
Sự sụp đổ của trật tự Ianta đã để lại những hậu quả sâu rộng đối với thế giới. Một số hậu quả chính bao gồm:
- Sự hình thành một trật tự thế giới đơn cực (trong một thời gian ngắn) do Mỹ lãnh đạo: Với sự suy yếu của Nga, Mỹ trở thành siêu cường duy nhất trên thế giới, có ảnh hưởng lớn đến các vấn đề quốc tế.
- Sự trỗi dậy của các cường quốc mới: Trung Quốc, Ấn Độ và các nước đang phát triển khác trỗi dậy mạnh mẽ, thách thức vị thế của Mỹ và các nước phương Tây.
- Gia tăng các xung đột khu vực và nội chiến: Sự sụp đổ của Liên Xô đã tạo ra khoảng trống quyền lực ở nhiều khu vực, dẫn đến gia tăng các xung đột và bất ổn.
- Sự gia tăng của các thách thức toàn cầu: Các vấn đề như biến đổi khí hậu, khủng bố quốc tế, dịch bệnh và bất bình đẳng kinh tế trở nên nghiêm trọng hơn, đòi hỏi sự hợp tác toàn cầu để giải quyết.
Tóm lại, trật tự hai cực Ianta sụp đổ năm 1991, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử thế giới. Sự sụp đổ này là kết quả của nhiều yếu tố phức tạp và đã để lại những hậu quả sâu rộng đối với cục diện chính trị toàn cầu.
