Trong cuộc sống, ai cũng mong muốn hạnh phúc, nhưng đôi khi chính những điều nhỏ nhặt lại cản trở chúng ta chạm đến điều đó. Một trong những “kẻ thù” thầm lặng của hạnh phúc chính là sự bất bình.
Một gia đình nọ lên kế hoạch cho chuyến du lịch nước ngoài đầu tiên. Ai nấy đều háo hức. Nhưng ngày khởi hành, trời đổ mưa. Người vợ nhăn nhó: “Sao đúng ngày đi chơi lại mưa thế này!”. Trên đường ra sân bay, cô lại cằn nhằn: “Đã trễ giờ rồi còn kẹt xe. Xe phía trước chạy gì mà chậm như rùa!”. Đến nơi, cô tiếp tục than vãn: “Khách sạn chán quá”, “Đồ ăn dở tệ”, “Đi bộ mỏi chân quá!”. Người chồng tức giận vì những lời phàn nàn liên tục. Chuyến đi tan tành, cả nhà trở về trong bực dọc.
Cùng một sự việc, người lạc quan thấy điểm tích cực, người bi quan chỉ thấy điều đáng chê trách. Sự bất bình, oán trách không được chào đón ở bất cứ đâu. Một khảo sát trên trang web tuyển dụng với 1159 nhà quản lý nhân sự cho thấy, lý do hàng đầu khiến họ muốn sa thải nhân viên là vì “nhân viên hay bất bình, phàn nàn về mọi thứ” (53,7%).
Ở công sở, nếu không ưa ai, ta có thể tránh mặt. Nhưng với gia đình thì không. Thậm chí, ta còn dễ trút sự bất bình lên người thân nhất. Bất bình lan tràn sẽ làm suy yếu tổ chức, giảm sự đoàn kết, dù là ở nhà hay ngoài xã hội. Bởi lẽ, bất bình là con đường ngắn nhất dẫn đến bầu không khí u ám và phá hoại các mối quan hệ.
Tục ngữ phương Tây có câu: “Hạnh phúc đến qua cửa cảm tạ và đi ra bằng cửa phàn nàn”. Nếu biết hài lòng và trân trọng những gì mình đang có, ta sẽ luôn tìm thấy những điều đáng cảm kích và tận hưởng niềm vui. Ngược lại, nếu chỉ biết than vãn, ta sẽ không bao giờ cảm nhận được hạnh phúc và khó tránh khỏi một cuộc đời bất hạnh. Đó là lý do tại sao “đối nghịch với hạnh phúc không phải là bất hạnh, mà là bất bình”.
Bất Bình Gây Ra Vấn Đề Gì?
Bất bình nghĩa là “không đồng tình vì không thích” hoặc “bày tỏ sự không hài lòng bằng lời nói, hành động”. Những câu hỏi như “Tại sao tôi không sinh ra trong một gia đình giàu có?”, “Tại sao đất nước mình lại nghèo nàn như vậy?”, “Sao con tôi lại học dốt thế này?” thể hiện sự bất bình. Nếu bất bình trở thành thói quen, ta sẽ càng tìm ra nhiều điều để phàn nàn.
Bất bình khiến não bộ suy nghĩ tiêu cực hơn. Nó tạo ra một “bộ não bất bình”. Khi làm việc, nếu ta vui vẻ, hiệu quả sẽ cao hơn nhiều so với khi ta bực bội. Khi ta tràn ngập sự bất mãn, não bộ sẽ không nhận ra giải pháp, dù nó ở ngay trước mắt. Thái độ tiêu cực này khiến não bộ hoạt động kém hiệu quả.
Không chỉ ảnh hưởng đến công việc, bất bình còn gây hại cho sức khỏe. Khi bất bình, cơ thể tiết ra hormone cortisol gây căng thẳng. Quá nhiều cortisol làm co mạch máu, giảm miễn dịch, dẫn đến nhiều bệnh như tim mạch, béo phì, tiểu đường. Thậm chí, bất bình còn khiến người nghe cảm thấy khó chịu, chán nản. Nó gây hại cho cả sức khỏe của bản thân và những người xung quanh.
Bất Bình và Sự Thật: Ranh Giới Mong Manh
Nhiều người bất bình mà không nhận ra. Họ cho rằng mình chỉ đang nói sự thật. Nếu thường xuyên bất bình, ta sẽ có xu hướng tự cho mình là nạn nhân, cảm thấy bị đối xử bất công và cho rằng mọi người thù địch với mình. Đặc biệt, những người quá coi trọng bản thân càng dễ bất bình. Vì họ luôn cho rằng suy nghĩ của mình là đúng, và không chấp nhận những điều trái ngược.
Việc một lời nói là bất bình hay phản ánh sự thật phụ thuộc vào nội tâm của chúng ta. Nếu ta muốn sự vật, hiện tượng thay đổi theo ý mình, đó là bất bình. Ví dụ, nếu nhà hết gạo, ta nói “Hết gạo rồi” là nói sự thật. Nhưng nếu ta nói “Sao hết gạo nhanh thế!”, đó là ta đang bất bình vì lẽ ra gạo không nên hết nhanh như vậy.
Tiến sĩ tâm lý học Robin Kowalski cho rằng: “Hầu hết những lời phàn nàn đều nhằm mục đích khơi gợi phản ứng cụ thể từ người khác hơn là phản ánh thái độ thực sự đối với sự vật hoặc con người”. Những “phản ứng cụ thể” này có thể là: thu hút sự chú ý, trốn tránh trách nhiệm, khơi gợi sự đố kỵ, sử dụng quyền lực và biện minh cho hành động sai trái. Trước khi thốt ra lời bất bình, hãy tự hỏi mình muốn gì.
“Làm Như Thế Nào?” Tốt Hơn “Tại Sao?”
Bất bình không giải quyết được vấn đề. Tuy nhiên, ta không thể im lặng chịu đựng những điều bất công, uất ức. Để có cuộc sống tốt đẹp hơn, ta cần phê bình một cách xây dựng và đưa ra những giải pháp thay thế hợp lý. Nói cách khác, lời bất bình có thể mang tính xây dựng tùy thuộc vào thái độ của người nói.
Khổng Tử nói: “Thà thắp một ngọn nến còn hơn là ngồi nguyền rủa bóng tối”. Giáo sư Randy Pausch của Đại học Carnegie Mellon từng nói trong bài giảng cuối cùng của mình: “Có quá nhiều người lãng phí cuộc đời để phàn nàn về những vấn đề của họ. Tôi tin rằng nếu bạn dành 1/10 năng lượng phàn nàn để giải quyết vấn đề, bạn sẽ ngạc nhiên khi thấy mọi việc được giải quyết dễ dàng như thế nào”.
Hãy tập trung vào việc giải quyết vấn đề thay vì phàn nàn. Thay vì nói “Tại sao lại thế?”, hãy tìm giải pháp một cách tích cực. Nếu đến nhà hàng thấy bàn bẩn, thay vì phàn nàn “Sao bàn bẩn thế!”, hãy nhờ nhân viên lau bàn. Nếu có thể thay đổi được bằng ý chí, nỗ lực, hãy tìm cách giải quyết. Còn nếu không thể thay đổi, bất bình cũng vô ích. Hãy học cách chấp nhận và hài lòng với thực tại.
Khi Phải Lắng Nghe Sự Bất Bình Của Người Khác
Ta thường dễ dãi với sự bất bình của mình, nhưng lại mệt mỏi khi nghe người khác than vãn. Trong cuộc sống, ta không thể tránh khỏi việc phải nghe những lời bất bình từ gia đình, bạn bè, đồng nghiệp.
Khi ai đó bất bình, hãy giữ bình tĩnh, đừng phàn nàn theo. Thay vì hỏi “Bạn đang phàn nàn gì đấy?”, hãy hỏi “Bạn có chuyện gì vậy?”. Lắng nghe sự bất bình là một cách để giao tiếp, vì vậy hãy để đối phương nói hết. Đừng ngắt lời hoặc thúc ép họ.
Vai trò của người nghe là đồng cảm, không phải giải quyết vấn đề. Khi được đồng cảm, hầu hết những lời bất bình sẽ tự tan biến. Khi vợ than vãn việc nhà vất vả, nếu chồng nói “Vất vả thì đừng làm nữa!” chỉ khiến cô ấy thêm bất mãn. Cô ấy không hẳn là không muốn làm việc nhà, mà chỉ muốn được chồng thấu hiểu. Nếu vợ thực sự mệt mỏi, hai người có thể cùng nhau tìm cách giải quyết.
Ngay cả khi ta không đồng ý với lời nói của đối phương, hoặc họ bất mãn vì hiểu lầm ta, việc thừa nhận cảm xúc của họ sẽ giúp tránh những tranh cãi không cần thiết và duy trì mối quan hệ tốt đẹp. Sau đó, hãy giải thích để hóa giải sự bất mãn.
Yu Gwan (1346-1433), một vị quan thanh liêm thời Joseon, từng sống trong một căn nhà dột nát. Khi mưa xuống, ông nhờ vợ mang ô đến để che mưa trong nhà. Vợ ông phàn nàn về cuộc sống nghèo khổ của họ dù ông là quan lớn. Ông đáp:
“Phu nhân à, chúng ta thật may mắn phải không? Ít nhất chúng ta còn có ô. Những người không có ô thì sao?”.
Câu chuyện này lan truyền khắp nơi, và ngôi nhà của Yu Gwan được gọi là “Usangak” (căn nhà có ô che mưa).
Nếu chỉ nghĩ đến khó khăn của bản thân, ta sẽ không thấy được hoàn cảnh của người khác. Giống như người sống trong biệt thự chê nhà nhỏ, hoặc người vợ than mất ngủ với người chồng thức đêm làm việc, đôi khi những bất bình của ta chẳng là gì so với những gì người khác đang trải qua. Để tránh mắc phải những sai lầm như vậy, hãy hạn chế bất bình.
Nếu trái nghĩa với hạnh phúc là bất bình, thì đồng nghĩa với hạnh phúc là “cảm tạ”. Lòng biết ơn là lớp bảo vệ vững chắc trước những lời bất bình. Đừng bất bình nếu chúng ta có thể hành động để giải quyết vấn đề. Nhưng hãy cảm tạ nếu vấn đề đó nằm ngoài tầm kiểm soát của chúng ta.
