Chữ Nôm, hệ chữ viết độc đáo được cha ông ta sáng tạo dựa trên chữ Hán, đã đồng hành cùng lịch sử Việt Nam gần 1000 năm, từ thế kỷ X đến XIX. Trong suốt thời gian đó, vô số tác phẩm giá trị về lịch sử, văn học, y học, nông nghiệp, địa lý… đã được viết bằng chữ Nôm và lưu giữ đến ngày nay. Tuy nhiên, một thực tế đáng buồn là phần lớn các tác phẩm này chưa được chuyển tự sang chữ Quốc ngữ hiện đại, và số lượng người có khả năng đọc hiểu chữ Nôm ngày càng ít, đặc biệt là thế hệ trẻ. Điều này gây khó khăn trong việc tiếp cận, nghiên cứu và khai thác kho tàng tri thức vô giá mà предки để lại.
Việc “Tra Chữ Nôm” không chỉ đơn thuần là dịch từ ngữ, mà còn là chìa khóa để mở cánh cửa văn hóa, lịch sử và tư tưởng của người Việt xưa. Nó giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về cội nguồn, bản sắc dân tộc, đồng thời khơi dậy lòng tự hào và ý thức bảo tồn di sản văn hóa.
Khác với việc chuyển tự đơn giản giữa các hệ chữ viết ghi âm vị (alphabet) như từ Cyrillic sang Latin (ví dụ: “Путин” thành “Putin”), việc tra chữ Nôm sang chữ Quốc ngữ là một thách thức lớn. Chữ Nôm thuộc loại hình chữ viết ghi ý (ideographic), trong khi chữ Quốc ngữ thuộc loại hình chữ viết ghi âm vị. Sự khác biệt này khiến cho việc ánh xạ 1-1 giữa chữ Nôm và chữ Quốc ngữ trở nên bất khả thi.
Thực tế, ngay cả những người am hiểu chữ Nôm cũng phải “vừa đọc vừa đoán” khi dịch văn bản cổ. Một chữ Nôm có thể tương ứng với nhiều cách diễn đạt khác nhau trong chữ Quốc ngữ, tùy thuộc vào ngữ cảnh, kiến thức về văn hóa, lịch sử, địa lý, tiếng Việt cổ, tiếng địa phương, và các thuật ngữ chuyên ngành.
Tuy nhiên, với sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI) và các công nghệ học máy (Machine Learning), việc xây dựng hệ thống chuyển tự tự động từ chữ Nôm sang chữ Quốc ngữ đã trở nên khả thi hơn. Công nghệ học máy cho phép máy tính “học” cách lựa chọn chữ Quốc ngữ phù hợp nhất với từng chữ Nôm, dựa trên ngữ cảnh và các bản dịch Nôm-Quốc ngữ đã có.
Để hệ thống học máy hoạt động hiệu quả, cần cung cấp cho nó một lượng lớn dữ liệu huấn luyện, bao gồm các bản dịch Nôm-Quốc ngữ chuẩn. Càng nhiều dữ liệu được cung cấp, hệ thống càng “thông minh” và cho kết quả dịch chính xác hơn. Ngoài ra, hệ thống cũng có khả năng tự học và cải thiện bằng cách rút kinh nghiệm từ những lỗi sai trước đó.
Việc ứng dụng công nghệ vào việc tra cứu và dịch chữ Nôm mở ra một hướng đi mới, giúp bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Việt Nam.
Hệ thống chuyển tự tự động chữ Nôm có thể được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực:
- Giáo dục: Hỗ trợ giảng dạy và học tập chữ Nôm tại các trường đại học, cao đẳng, trung học phổ thông.
- Nghiên cứu: Giúp các nhà nghiên cứu dễ dàng tra cứu và phân tích các văn bản cổ.
- Du lịch: Cung cấp công cụ tra cứu chữ Nôm trên các thiết bị di động cho du khách khi tham quan các di tích lịch sử, đền đài.
- Y học cổ truyền: Hỗ trợ nghiên cứu và ứng dụng các bài thuốc, phương pháp chữa bệnh được lưu lại bằng chữ Nôm.
Với những tiềm năng to lớn, việc phát triển và ứng dụng các công cụ tra chữ Nôm không chỉ góp phần bảo tồn di sản văn hóa mà còn mở ra cơ hội tiếp cận và khai thác kho tàng tri thức vô giá của предки, phục vụ cho sự phát triển của xã hội hiện đại.
