Câu nói “Tồn Tại Hay Không Tồn Tại” trong “Hamlet” của Shakespeare đã trở nên quá quen thuộc, nhưng liệu chúng ta đã thực sự hiểu hết ý nghĩa sâu xa của nó? Thường bị hiểu lầm là một lời than thở tuyệt vọng về tự sát, câu nói này thực chất mang một tầng ý nghĩa phức tạp hơn nhiều, liên quan đến đạo đức, tôn giáo và sự giằng xé trong tâm hồn Hamlet.
Bối Cảnh Của Sự Giằng Xé
Hamlet không đơn thuần là một chàng trai u sầu. Nỗi đau của chàng bắt nguồn từ sự sụp đổ của thế giới quan. Cái chết đột ngột của người cha, cuộc hôn nhân chóng vánh của mẹ với người chú (kẻ mà Hamlet không hề kính trọng), và lời tiết lộ kinh hoàng từ hồn ma của cha về một vụ ám sát tàn độc vì tham vọng ngai vàng và dục vọng, tất cả đã đẩy Hamlet vào một vực sâu của sự hoài nghi và mất mát.
Ban đầu, Hamlet khao khát trả thù. Tuy nhiên, chàng sớm nhận ra rằng hành động này không đơn giản như vậy. Liệu hồn ma có thực sự là linh hồn của người cha, hay chỉ là một con quỷ đội lốt để dụ dỗ chàng vào con đường tội lỗi? Hamlet, một người tin vào sự phán xét của Chúa sau khi chết, hiểu rằng việc trả thù có thể khiến linh hồn chàng bị đọa đày.
Để giải quyết mâu thuẫn này, Hamlet quyết định tìm kiếm sự thật. Chàng dựng một vở kịch tái hiện vụ ám sát mà hồn ma đã kể và quan sát phản ứng của nhà vua. Hamlet cần bằng chứng xác thực trước khi đưa ra bất kỳ hành động nào. Chàng lý luận:
Hồn ma mà ta đã gặp
Có thể là ma quỷ và ma quỷ có ma lực
Ta đoán là một hình hài dễ nhìn, vâng, và có lẽ,. . .
Hành hạ [= đánh lừa] ta để mưu hại ta. Ta sẽ có chứng cứ
Xác đáng [= thuyết phục] hơn thế nữa — vở tuồng chính là thứ
Ở đó ta sẽ biết được lương tâm của nhà vua. (II. Ii. 598–605)
“Quaestio”: Cuộc Tranh Luận Triết Học
Câu nói “Tồn tại hay không tồn tại” không phải là một tiếng kêu than đơn thuần, mà là một “quaestio”, một cuộc tranh luận trí tuệ theo phong cách học thuật thời Trung cổ. Tại Wittenberg, nơi Hamlet từng là sinh viên, những cuộc tranh luận như vậy thường xoay quanh các vấn đề đạo đức, triết học và thần học.
Trong bối cảnh này, Hamlet đang tự hỏi liệu sống có tốt hơn hay không. Chàng đưa ra những lý do để không sống: cuộc đời đầy rẫy khổ đau. Nhưng chàng cũng nêu ra lý do để tiếp tục tồn tại: nỗi sợ hãi về những điều tồi tệ hơn có thể xảy ra sau cái chết.
Vì ai mà chịu đòn roi và sự khinh khi của thời đại…
Than vãn và đổ mồ hôi [dưới gánh nặng] của cuộc đời mệt mỏi
Nếu không phải chỉ vì sợ một cái gì mênh mang sau khi chết
Một thế giới huyền bí mà khi đã vượt biên cương
Không một du khách nào còn quay trở lại, đánh đố ý chí
Bắt ta phải cam chịu mọi nỗi bất hạnh
Còn hơn là bay tới những nỗi khổ nhục khác mà ta chưa hề biết tới?
Hamlet kết luận rằng nỗi sợ hãi về những điều chưa biết sau cái chết khiến con người ta cam chịu những đau khổ của cuộc sống hiện tại.
Hamlet suy ngẫm về sự sống và cái chết: Hamlet, tranh sơn dầu trên vải của Michele Rapisardi
Sự Cẩn Trọng Của Một Học Giả
Câu nói “Tồn tại hay không tồn tại” không phải là một lời mời gọi tự sát, mà là một cuộc thảo luận lý trí và bình tĩnh về sự sống và cái chết. Nó thể hiện sự cẩn trọng của Hamlet trong việc đưa ra quyết định quan trọng: liệu có nên giết nhà vua khi chưa có bằng chứng xác thực hay không.
Đừng tìm kiếm sự bộc phát cảm xúc hay sự thiếu sót trong nhân vật Hamlet ở câu nói này. Hãy tìm chúng ở những nơi khác trong vở kịch, chẳng hạn như khi Hamlet quyết định rằng nhà vua không chỉ phải chết mà còn phải chịu đọa đày (Hồi III, Cảnh III). Chính những khoảnh khắc như vậy mới thực sự hé lộ con người và động cơ của Hamlet.
