Văn học dân gian, kho tàng tri thức và nghệ thuật được bồi đắp qua bao thế hệ, vẫn âm thầm chảy trôi trong dòng chảy văn hóa Việt Nam. Một trong những đặc trưng quan trọng nhất, làm nên sức sống mãnh liệt của văn học dân gian, chính là tính truyền miệng.
Tính truyền miệng – Nguồn gốc và phương thức tồn tại
Khác với văn học viết, văn học dân gian ra đời và tồn tại chủ yếu bằng con đường truyền miệng. Trong xã hội chưa có chữ viết hoặc chữ viết chưa phổ biến, cộng đồng đã sáng tạo, lưu giữ và trao truyền những câu chuyện, bài ca, điệu hò thông qua lời nói.
Tính truyền miệng không chỉ là phương thức lan tỏa mà còn là yếu tố then chốt trong quá trình sáng tạo. Mỗi lần được kể lại, câu chuyện lại được biến đổi, thêm thắt, chỉnh sửa cho phù hợp với thời đại, hoàn cảnh và người nghe. Chính vì vậy, văn học dân gian mang tính dị bản cao, thể hiện sự sáng tạo không ngừng của cộng đồng.
Alt text: Bà cụ kể chuyện cổ tích cho các cháu nghe dưới ánh đèn vàng, minh họa sự tiếp nối truyền thống văn hóa qua hình thức truyền miệng.
Tính truyền miệng và sự biến đổi linh hoạt
Sự biến đổi của văn học dân gian qua truyền miệng không phải là sự sai lệch, mà là sự thích nghi và phát triển. Mỗi cộng đồng, mỗi vùng miền lại có cách kể chuyện riêng, mang đậm dấu ấn văn hóa địa phương. Nhờ đó, văn học dân gian luôn tươi mới, sống động và gần gũi với đời sống.
Ví dụ, một câu chuyện cổ tích có thể được kể theo nhiều phiên bản khác nhau, với những chi tiết được thay đổi để phù hợp với phong tục tập quán của từng vùng miền. Hoặc một bài ca dao có thể được hát với những làn điệu khác nhau, tùy theo giọng hát và cảm xúc của người hát.
Tính truyền miệng và tính tập thể – Mối quan hệ mật thiết
Tính truyền miệng gắn liền với tính tập thể của văn học dân gian. Văn học dân gian không có tác giả cụ thể, mà là sản phẩm của cả cộng đồng. Mỗi người tham gia vào quá trình truyền miệng đều có thể đóng góp ý kiến, chỉnh sửa và hoàn thiện tác phẩm.
Nhờ tính tập thể, văn học dân gian phản ánh tâm tư, tình cảm, ước mơ và khát vọng của cả cộng đồng. Nó trở thành tiếng nói chung, sợi dây gắn kết các thành viên trong cộng đồng lại với nhau.
Alt text: Nhóm liền anh liền chị mặc trang phục quan họ truyền thống đang hát đối đáp trên thuyền, thể hiện nét đẹp văn hóa dân gian và sự gắn kết cộng đồng.
Giá trị của tính truyền miệng trong xã hội hiện đại
Trong xã hội hiện đại, khi các phương tiện truyền thông đại chúng ngày càng phát triển, Tính Truyền Miệng Của Văn Học Dân Gian vẫn giữ vai trò quan trọng.
- Gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc: Truyền miệng giúp bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.
- Giáo dục thế hệ trẻ: Những câu chuyện cổ tích, bài ca dao, tục ngữ chứa đựng những bài học đạo đức sâu sắc, giúp giáo dục thế hệ trẻ về nhân cách và lối sống.
- Tạo sự gắn kết cộng đồng: Các hoạt động văn hóa dân gian như hát quan họ, hát xoan, múa rối nước… tạo cơ hội cho mọi người giao lưu, chia sẻ và gắn kết với nhau.
Alt text: Các em nhỏ đang chăm chú lắng nghe cô giáo giảng về các làn điệu dân ca trong lớp học văn hóa truyền thống, thể hiện sự kế thừa và phát huy giá trị văn hóa.
Kết luận
Tính truyền miệng là một trong những đặc trưng quan trọng nhất, làm nên sức sống của văn học dân gian. Trong xã hội hiện đại, chúng ta cần tiếp tục gìn giữ và phát huy giá trị của tính truyền miệng, để văn học dân gian mãi là kho tàng vô giá của dân tộc. Đồng thời, cần có những phương pháp bảo tồn và phát huy văn học dân gian một cách sáng tạo, phù hợp với thời đại, để những giá trị văn hóa truyền thống không bị mai một theo thời gian.
