Tính nguyên hợp là một khái niệm quan trọng trong nghiên cứu văn hóa, đặc biệt là văn hóa dân gian. Vậy Tính Nguyên Hợp Là Gì? Bài viết này sẽ đi sâu vào định nghĩa, các biểu hiện cụ thể và ý nghĩa của tính nguyên hợp trong văn hóa Việt Nam.
Tính nguyên hợp (syncretism), đôi khi được gọi là “thuyết hổ lốn” (tuy nhiên, cách gọi này ít mang tính học thuật hơn), là sự kết hợp của các niềm tin, tư tưởng khác nhau, thậm chí có vẻ mâu thuẫn, đặc biệt là trong giai đoạn sơ khai của tư duy con người. Trong thần học và thần thoại, tính nguyên hợp thể hiện một sự thống nhất cơ bản, cho phép tiếp cận toàn diện các loại hình tín ngưỡng và tôn giáo.
Hình ảnh minh họa các yếu tố văn hóa khác nhau kết hợp trong một nghi lễ truyền thống, thể hiện tính nguyên hợp.
Trong xã hội hiện đại, tính nguyên hợp được thể hiện rõ nét qua các thành tố nghệ thuật dân gian. Đặc tính này có xu hướng thu hẹp ở các xã hội phát triển cao (duy lý) nhưng lại được bảo tồn ở các xã hội phương Đông (duy tình). Ví dụ, trong khi các tín đồ của các tôn giáo độc thần như Thiên chúa giáo hay Hồi giáo có thể khó chấp nhận các tín ngưỡng sơ khai, thì ở Việt Nam, đạo Cao Đài, Hòa Hảo và sự tích hợp Phật giáo với Đạo giáo và tín ngưỡng dân gian lại diễn ra hết sức sôi động.
Trong văn hóa truyền thống Việt Nam, tính nguyên hợp là một đặc tính xuyên suốt các thành tố văn hóa căn bản, đặc biệt là các thành tố văn hóa dân gian. GS. Ngô Đức Thịnh đã chỉ ra các lĩnh vực của văn hóa dân gian Việt Nam, trong đó tính nguyên hợp thể hiện rõ nét:
- Ngữ văn dân gian: Bao gồm tự sự dân gian (thần thoại, cổ tích, truyền thuyết, truyện cười, ngụ ngôn, vè, sử thi, truyện thơ…) và trữ tình dân gian (ca dao, dân ca), thành ngữ, tục ngữ, câu đố.
- Nghệ thuật dân gian: Bao gồm nghệ thuật tạo hình (kiến trúc, hội họa, trang trí) và nghệ thuật biểu diễn (âm nhạc, múa, sân khấu, trò diễn).
- Tri thức dân gian: Bao gồm tri thức về môi trường tự nhiên (địa lý, thời tiết, khí hậu), tri thức về con người (y học, dưỡng sinh), tri thức ứng xử xã hội và tri thức sản xuất (kỹ thuật, công cụ).
- Tín ngưỡng, phong tục và lễ hội: Thể hiện sự hòa trộn giữa các yếu tố tâm linh, tôn giáo và sinh hoạt cộng đồng.
Các lĩnh vực này nảy sinh, tồn tại và phát triển như một chỉnh thể nguyên hợp, thể hiện tính chưa chia tách giữa các bộ phận (ngữ văn, nghệ thuật, tri thức, tín ngưỡng phong tục…), giữa hoạt động sáng tạo và hưởng thụ, giữa sáng tạo văn hóa nghệ thuật và đời sống lao động.
Ảnh chụp một bức tranh dân gian Đông Hồ, thể hiện sự kết hợp giữa hội họa, tín ngưỡng và tri thức dân gian.
Để nghiên cứu văn hóa dân gian Việt Nam, cần tiếp cận các đối tượng dưới góc nhìn tổng thể. GS. Đinh Gia Khánh nhấn mạnh rằng, văn hóa dân gian là một thực thể sống, gắn liền với sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Vì vậy, cần phải lý giải các hiện tượng văn hóa dân gian trong môi trường sinh hoạt văn hóa của cộng đồng, đặc biệt là cộng đồng gia tộc và làng xã.
Tóm lại, tính nguyên hợp là một đặc điểm quan trọng của văn hóa dân gian Việt Nam. Nó thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa các yếu tố văn hóa khác nhau, tạo nên sự đa dạng và phong phú của văn hóa Việt Nam. Việc hiểu rõ tính nguyên hợp là gì giúp chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về văn hóa dân tộc và trân trọng những giá trị truyền thống tốt đẹp.
