Văn học dân gian, kho tàng tri thức và nghệ thuật được truyền miệng qua nhiều thế hệ, không chỉ là những câu chuyện cổ tích, bài ca dao hay điệu hò quen thuộc. Nó còn là bức tranh phản ánh đời sống, tâm tư, tình cảm và thế giới quan của người Việt xưa. Một trong những đặc trưng nổi bật và quan trọng nhất của văn học dân gian Việt Nam chính là tính nguyên hợp.
Tính nguyên hợp, theo cách hiểu đơn giản, là sự hòa quyện, kết hợp nhuần nhuyễn giữa các yếu tố khác nhau, tạo nên một chỉnh thể thống nhất. Trong văn học dân gian, tính nguyên hợp thể hiện ở nhiều khía cạnh, từ nội dung, hình thức đến chức năng.
Sự hòa quyện âm dương, tượng trưng cho tính nguyên hợp sâu sắc trong văn hóa dân gian Việt Nam, ảnh hưởng đến tư duy và sáng tạo nghệ thuật.
1. Tính Nguyên Hợp trong Nội Dung:
Văn học dân gian không tách rời khỏi đời sống thực tế. Nó phản ánh mọi mặt của xã hội, từ lao động sản xuất, sinh hoạt hàng ngày đến tín ngưỡng, phong tục tập quán. Các yếu tố này đan xen, hòa quyện vào nhau, tạo nên những tác phẩm văn học đa dạng và phong phú.
- Sự kết hợp giữa cái thiêng và cái tục: Văn học dân gian vừa thể hiện sự tôn kính đối với các lực lượng siêu nhiên, vừa phản ánh những khát vọng đời thường của con người. Ví dụ, các câu chuyện thần thoại vừa giải thích nguồn gốc thế giới, vừa ca ngợi sức mạnh của con người trong việc chinh phục thiên nhiên.
- Sự thống nhất giữa lịch sử và huyền thoại: Nhiều tác phẩm văn học dân gian dựa trên những sự kiện lịch sử có thật, nhưng được tô điểm bằng những yếu tố huyền thoại, kỳ ảo, tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt. Ví dụ, truyền thuyết về các vị anh hùng dân tộc như Thánh Gióng, Sơn Tinh – Thủy Tinh vừa mang tính lịch sử, vừa mang tính biểu tượng.
2. Tính Nguyên Hợp trong Hình Thức:
Văn học dân gian thường sử dụng các hình thức nghệ thuật tổng hợp, kết hợp giữa ngôn ngữ, âm nhạc, hình ảnh, điệu bộ, cử chỉ. Điều này tạo nên những tác phẩm văn học sinh động, hấp dẫn và dễ đi vào lòng người.
- Sự kết hợp giữa lời và nhạc: Nhiều thể loại văn học dân gian như ca dao, dân ca, hò, vè đều được trình bày dưới hình thức hát, ngâm, có sự kết hợp chặt chẽ giữa lời và nhạc.
- Sự đan xen giữa văn xuôi và văn vần: Các thể loại như truyện cổ tích, truyện cười thường có sự đan xen giữa các đoạn văn xuôi kể chuyện và các đoạn văn vần mang tính trữ tình, hài hước.
Hát chèo, một ví dụ điển hình về tính nguyên hợp, kết hợp âm nhạc, diễn xuất, và lời thoại để kể chuyện và giải trí.
3. Tính Nguyên Hợp trong Chức Năng:
Văn học dân gian không chỉ có chức năng giải trí mà còn có chức năng giáo dục, phản ánh xã hội, và cố kết cộng đồng. Các chức năng này thường đan xen, bổ trợ lẫn nhau, tạo nên giá trị to lớn của văn học dân gian.
- Vừa giải trí, vừa giáo dục: Các câu chuyện cổ tích, truyện ngụ ngôn vừa mang đến tiếng cười, niềm vui, vừa truyền tải những bài học đạo đức, những kinh nghiệm sống quý báu.
- Vừa phản ánh hiện thực, vừa hướng tới tương lai: Văn học dân gian vừa phản ánh những khó khăn, bất công trong xã hội, vừa thể hiện khát vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn.
Tầm Quan Trọng của Tính Nguyên Hợp:
Tính nguyên hợp là một trong những yếu tố quan trọng tạo nên bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc Việt Nam. Nó giúp cho văn học dân gian trở nên gần gũi, dễ hiểu, dễ nhớ và dễ truyền bá trong cộng đồng. Đồng thời, tính nguyên hợp cũng thể hiện sự sáng tạo, khả năng thích ứng và tinh thần lạc quan của người Việt Nam trong quá trình lịch sử.
Nghiên cứu và bảo tồn tính nguyên hợp trong văn học dân gian là một nhiệm vụ quan trọng, góp phần gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, việc hiểu rõ tính nguyên hợp sẽ giúp chúng ta định vị được bản sắc văn hóa của mình, đồng thời tiếp thu có chọn lọc những giá trị văn hóa của nhân loại.
Phong cảnh làng quê, nơi tính nguyên hợp thể hiện rõ nhất qua sự gắn bó giữa con người và thiên nhiên, giữa lao động và lễ hội.
