Tình huống truyện là yếu tố then chốt tạo nên sự độc đáo và bất ngờ trong truyện ngắn, là hoàn cảnh đặc biệt buộc nhân vật bộc lộ bản chất, tính cách. Trong thế giới tự sự, tình huống có vai trò quan trọng, thể hiện số phận nhân vật, là chìa khóa để khám phá thế giới nghệ thuật của tác phẩm. Nó như một khoảnh khắc đời sống, nhưng chứa đựng cả vĩnh hằng, như giọt nước biển phản ánh đại dương bao la.
Tình huống truyện, dù ngắn ngủi, lại chứa đựng những chân lý sâu sắc mà nhà văn muốn gửi gắm. Trong văn học Việt Nam hiện đại, nhiều nhà văn đã tạo nên những khoảnh khắc kỳ diệu, in sâu vào lòng người đọc. Các tác phẩm như “Hai đứa trẻ”, “Chữ người tử tù” và đặc biệt, “Chí Phèo” đều là minh chứng cho điều này.
Tình huống đợi tàu trong “Hai đứa trẻ”
Dù chỉ chiếm một phần nhỏ trong truyện ngắn “Hai đứa trẻ” của Thạch Lam, tình huống đợi tàu lại vô cùng quan trọng. Nếu thiếu nó, câu chuyện sẽ trở nên nhạt nhẽo.
Tình huống này khắc họa một khoảnh khắc ngắn ngủi trong ngày buồn tẻ nơi phố huyện nghèo. Cuộc sống nơi đây hiện lên lay lắt, buồn tẻ, tù đọng trong bóng tối bao trùm.
Trong bối cảnh ấy, khoảnh khắc đợi tàu không chỉ là thói quen, mà còn thể hiện khát vọng và ước mơ. Tiếng còi tàu, ánh sáng rực rỡ, tiếng ồn ào náo nhiệt… tất cả được miêu tả qua sự chờ đợi, háo hức, vui mừng và cả tiếc nuối của hai chị em Liên và An.
Con tàu là biểu tượng của quá khứ tươi đẹp, hạnh phúc, là hy vọng về một thế giới khác biệt, tràn đầy ánh sáng và âm thanh. Việc đợi tàu giúp Liên và An nuôi dưỡng kỷ niệm đẹp và mơ ước về một tương lai tươi sáng hơn.
Thạch Lam đã bộc lộ sự đồng cảm sâu sắc và trân trọng ước mơ đổi đời của những con người sống trong bóng tối.
Cảnh cho chữ trong “Chữ người tử tù”
Trong “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân, cảnh cho chữ chỉ chiếm một phần nhỏ, nhưng lại là khoảnh khắc đặc biệt, mang ý nghĩa then chốt.
Nếu không có cảnh này, sự gặp gỡ giữa Huấn Cao và quản ngục sẽ trở nên vô nghĩa. Câu chuyện xoay quanh hành trình viên quản ngục tìm kiếm vẻ đẹp con chữ của Huấn Cao.
Nếu không có cảnh cho chữ, Huấn Cao sẽ không đáp lại tấm lòng của quản ngục, và viên quản ngục sẽ mãi chìm đắm trong sự nhơ nhuốc của nhà tù.
Huấn Cao cho chữ quản ngục trong Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân.
Cảnh cho chữ thể hiện ánh sáng của lương tri, của cái đẹp có sức cảm hóa mạnh mẽ.
Huấn Cao không chỉ cho chữ, mà còn giúp viên quản ngục thức tỉnh, quyết định rời xa chốn nhơ nhuốc. Chi tiết này đọng lại trong lòng người đọc nhiều suy ngẫm.
Viên quản ngục đã vái người tử tù một vái, thể hiện sự cảm động và khát vọng hướng thiện. Cái thiện, cái đẹp có sức mạnh cảm hóa phi thường.
Cảnh cho chữ làm nổi bật tài năng viết chữ đẹp, tâm hồn trong sáng và khí phách hiên ngang của Huấn Cao, đồng thời tô đậm cốt cách thanh cao của viên quản ngục.
Tình huống Chí Phèo vào tù và gặp Thị Nở trong “Chí Phèo”
Hai khoảnh khắc quan trọng làm nên bước ngoặt trong cuộc đời Chí Phèo là khi anh bị đẩy vào tù và khi gặp Thị Nở.
Nguyên nhân Chí Phèo vào tù lại vô cùng vô lý: sự ghen tuông. Bá Kiến đã đẩy Chí Phèo hiền lành vào chốn tăm tối, biến anh thành kẻ du côn, tha hóa.
Sau khi đòi nợ thuê cho nhà Đội Tảo, Chí Phèo trở thành tay sai của Bá Kiến, cuộc đời triền miên trong những cơn say và tội ác. Chí Phèo trở thành con quỷ dữ của làng Vũ Đại, bị xa lánh.
Nhưng giữa lúc Chí Phèo chênh vênh trên bờ vực, cuộc gặp gỡ với Thị Nở đã làm thay đổi tất cả. Cuộc gặp ấy như tia sáng lóe lên, đưa Chí Phèo từ cõi quỷ về cõi người, biết yêu thương và khao khát được yêu thương. Sự kiện này đã tạo nên những trang văn rực sáng cảm hứng nhân đạo của Nam Cao.
Quá trình thức tỉnh của Chí Phèo diễn ra từ từ, được Nam Cao miêu tả tinh tế. Trước hết là sự thức tỉnh của các giác quan. Chí Phèo nhận ra những âm thanh, ánh sáng của cuộc sống bình yên.
Đó là những âm thanh bình dị, dân dã. Khi Chí Phèo biết nghĩ đến bản thân, thấy buồn, cô độc và ước mơ về một gia đình, đó là lúc ý thức đã trở lại hoàn toàn.
Bát cháo hành của Thị Nở đóng vai trò quan trọng trong quá trình thức tỉnh ấy. Bát cháo đơn sơ mà đong đầy tình người đã hồi sinh bản tính lương thiện của Chí Phèo. Tình người của Thị Nở đã đánh thức phần người còn sót lại trong Chí Phèo.
Tâm trạng của Chí Phèo khi ăn bát cháo hành được Nam Cao miêu tả rất tài tình: ngạc nhiên, băn khoăn, vừa vui vừa buồn, ăn năn, hối hận… Chí Phèo khao khát được yêu thương, được hòa nhập với mọi người, có một gia đình.
Lời nói mộc mạc của Chí Phèo với Thị Nở: “Giá cứ thế này mãi thì thích nhỉ? Hay mình sang đây ở với tớ một nhà cho vui” thể hiện ước mơ giản dị về một tổ ấm gia đình. Hóa ra bên trong con quỷ vẫn còn phẩm chất người.
Nhưng tiếc thay, mầm hạnh phúc vừa nảy nở đã sớm tàn úa. Chí Phèo gặp Thị Nở như người chết đuối vớ phải cọc, nhưng hóa ra lại là rễ bèo. Hy vọng rồi lại tuyệt vọng.
Thị Nở đã từ chối Chí Phèo. Giấc mơ hạnh phúc tan vỡ. Chí Phèo bị cự tuyệt quyền làm người.
“Hắn ôm mặt khóc rưng rức”. Giọt nước mắt của nỗi đau tột cùng. Chí Phèo không còn cơ hội quay đầu lại. Định kiến xã hội đã đẩy Chí Phèo vào bi kịch.
Nam Cao xoáy sâu vào nỗi đau của Chí Phèo để người đọc căm giận và xót xa. Căm giận xã hội đã đẩy người nông dân lương thiện vào con đường tha hóa, xót thương cho số phận đau khổ.
Cái chết của Chí Phèo là sự giải thoát cho một kiếp người đau khổ, là sự trở về với bản chất người. Năm ngày sống cùng Thị Nở là năm ngày ngắn ngủi Chí Phèo được sống và chết như một con người.
Vào tù đẩy Chí Phèo vào bóng tối, gặp Thị Nở đưa Chí Phèo về với ánh sáng, dù chỉ là ánh sáng le lói. Ngòi bút của Nam Cao đã viết nên những trang văn ám ảnh về tình yêu thương dành cho người nông dân trong xã hội cũ.
Nam Cao xứng đáng với thiên chức của một nhà văn: bênh vực những con người không ai bênh vực.
Cuộc đời là chuỗi dài những năm tháng, nhưng đôi khi những khoảnh khắc ngắn ngủi lại mang tính quyết định. Trong truyện ngắn, nhà văn tài năng phải biết chọn lựa những khoảnh khắc để tạo điểm nhấn.
Tình huống truyện giúp làm nổi bật tính cách nhân vật, số phận, tâm trạng và vấn đề mà nhà văn muốn đặt ra.
Khoảnh khắc đợi tàu của chị em Liên, cảnh Huấn Cao cho chữ, hay cuộc gặp gỡ giữa Chí Phèo và Thị Nở, tất cả đều là những khoảnh khắc kỳ diệu, làm sáng tỏ chủ đề của tác phẩm.
Phải chăng tài năng của các nhà văn Việt Nam trước Cách mạng chính là đã sáng tạo nên những khoảnh khắc diệu kỳ ấy? Độc giả hãy bắt đầu khám phá vẻ đẹp của văn chương từ những khoảnh khắc ấy.
