Bài thơ “Tiếng Việt” của Lưu Quang Vũ là một tác phẩm đặc sắc, thể hiện tình yêu sâu sắc đối với tiếng mẹ đẻ. Để hiểu rõ hơn về bài thơ này, chúng ta sẽ cùng nhau phân tích các khía cạnh nội dung, nghệ thuật và ý nghĩa của nó, đồng thời khám phá những dạng câu hỏi đọc hiểu thường gặp.
Bài thơ “Tiếng Việt” đã khắc họa một cách sinh động và gợi cảm về cội nguồn, lịch sử và vẻ đẹp của tiếng nói dân tộc. Dưới đây là một số dạng đề đọc hiểu và gợi ý trả lời chi tiết:
Các Dạng Đề Đọc Hiểu Thường Gặp
Đề số 1
Đọc đoạn thơ sau và trả lời các câu hỏi:
Chưa chữ viết đã vẹn tròn tiếng nói
Vầng trăng cao đêm cá lặn sao mờ
Ôi tiếng Việt như đất cày, như lụa
Óng tre ngà và mềm mại như tơ.
Tiếng tha thiết nói thường nghe như hát
Kể mọi điều bằng ríu rít âm thanh
Như gió nước không thể nào nắm bắt
Dấu huyền trầm, dấu ngã chênh vênh.
Dấu hỏi dựng suốt ngàn đời lửa cháy
Một tiếng “vườn” rợp bóng lá cành vươn
Nghe mát lịm ở đầu môi tiếng “suối”
Tiếng “heo may” gợi nhớ những con đường.
(“Tiếng Việt” – Lưu Quang Vũ)
Câu 1: Xác định chủ đề chính của đoạn thơ trên.
Câu 2: Phân tích biện pháp tu từ nổi bật trong hai dòng thơ: “Ôi tiếng Việt như đất cày, như lụa – Óng tre ngà và mềm mại như tơ.”
Câu 3: Tác giả đã nhấn mạnh những đặc điểm gì của tiếng Việt trong hai khổ thơ in đậm?
Câu 4: Theo bạn, cần làm gì để bảo tồn và phát triển sự trong sáng của tiếng Việt?
Gợi ý trả lời:
Câu 1: Đoạn thơ thể hiện tình yêu và sự trân trọng sâu sắc của tác giả đối với tiếng Việt.
Câu 2: Biện pháp tu từ chính là so sánh: “Tiếng Việt như đất cày, như lụa…”. Tác dụng: Gợi hình ảnh gần gũi, mộc mạc (đất cày), đồng thời tinh tế, mềm mại (lụa, óng tre ngà, tơ), thể hiện vẻ đẹp đa dạng của tiếng Việt.
Câu 3: Tiếng Việt là một thứ tiếng giàu thanh điệu, có khả năng diễn tả mọi sắc thái cảm xúc và khía cạnh của cuộc sống một cách tinh tế và gần gũi.
Câu 4: (Học sinh tự trình bày quan điểm cá nhân, có thể tham khảo các ý sau:)
- Yêu quý và tự hào về tiếng Việt.
- Trau dồi kỹ năng sử dụng tiếng Việt.
- Bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt, phê phán những hành vi sử dụng sai lệch.
Đề số 2
Đọc đoạn thơ sau và trả lời các câu hỏi:
Tiếng mẹ gọi trong hoàng hôn khói sẫm
Cánh đồng xa cò trắng rủ nhau về
Có con nghé trên lưng bùn ướt đẫm
Nghe xạc xào gió thổi giữa cau tre. …
Chưa chữ viết đã vẹn tròn tiếng nói
Vầng trăng cao đêm cá lặn sao mờ
Ôi tiếng Việt như đất cày, như lụa
Óng tre ngà và mềm mại như tơ. …
Ôi tiếng Việt suốt đời tôi mắc nợ
Quên nỗi mình quên áo mặc cơm ăn
Trời xanh quá môi tôi hồi hộp quá
Tiếng Việt ơi tiếng Việt ân tình.
(Tiếng Việt, Lưu Quang Vũ)
Câu 1: Xác định các phương thức biểu đạt được sử dụng trong đoạn thơ.
Câu 2: Chỉ ra và phân tích hiệu quả nghệ thuật của biện pháp tu từ trong hai câu thơ sau:
Ôi tiếng Việt như đất cày, như lụa
Óng tre ngà và mềm mại như tơ.
Câu 3: Tóm tắt nội dung chính của đoạn thơ.
Câu 4: Viết một đoạn văn ngắn (5-7 dòng) bày tỏ cảm xúc của bạn sau khi đọc câu thơ: “Tiếng Việt ơi tiếng Việt ân tình.”
Gợi ý trả lời:
Câu 1: Biểu cảm, miêu tả, tự sự.
Câu 2:
- Biện pháp tu từ: So sánh.
- Hiệu quả: Làm cho câu thơ trở nên mềm mại, gợi cảm. So sánh tiếng Việt với những hình ảnh gần gũi, bình dị như “đất cày”, “lụa”, “tre ngà”, “tơ” gợi lên vẻ đẹp vừa mộc mạc, vừa tinh tế của tiếng Việt, khơi gợi tình yêu và ý thức trách nhiệm gìn giữ văn hóa dân tộc.
Câu 3: Đoạn thơ ca ngợi vẻ đẹp, thể hiện sự gắn bó, yêu quý và thấu hiểu của tác giả đối với tiếng Việt.
Câu 4: (Học sinh tự viết đoạn văn, có thể tham khảo các ý sau:)
- Câu thơ thể hiện sự tri ân đối với tiếng Việt, với những giá trị mà tiếng Việt mang lại.
- Câu thơ khơi gợi tình yêu tiếng Việt và ý thức trách nhiệm bảo vệ, giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt.
Đề số 3
Đọc đoạn thơ sau và trả lời các câu hỏi:
“Chưa chữ viết đã vẹn tròn tiếng nói
Vầng trăng cao đêm cá lặn sao mờ
Ôi tiếng Việt như đất cày , như lụa
Óng tre ngà và mềm mại như tơ
Tiếng tha thiết nói thường nghe như hát
Kể mọi điều bằng ríu rít âm thanh
Như gió nước không thể nào nắm bắt
Dấu huyền trầm , dấu ngã chênh vênh”
(Lưu Quang Vũ – Tiếng Việt)
Câu 1: Xác định thể thơ của đoạn trích trên.
Câu 2: Chỉ ra và phân tích biện pháp tu từ chủ yếu được sử dụng trong đoạn thơ.
Câu 3: Đoạn thơ thể hiện thái độ, tình cảm gì của tác giả đối với tiếng Việt?
Câu 4: Viết một đoạn văn ngắn (6-8 câu) trình bày suy nghĩ của bạn về trách nhiệm giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt trong giới trẻ hiện nay.
Gợi ý trả lời:
Câu 1: Thể thơ tự do.
Câu 2:
-
Biện pháp tu từ chủ yếu: So sánh.
- “Ôi tiếng Việt như đất cày, như lụa”
- “Óng tre ngà và mềm mại như tơ”
- “Tiếng tha thiết nói thường nghe như hát”
- “Như gió nước không thể nào nắm bắt”
-
Tác dụng: Làm cho vẻ đẹp của tiếng Việt trở nên hữu hình, cảm nhận được bằng hình ảnh, âm thanh; tiếng Việt đẹp cả về hình thức lẫn nội dung.
Câu 3: Đoạn thơ thể hiện tình yêu mến, thái độ trân trọng đối với vẻ đẹp và sự phong phú của tiếng Việt.
Câu 4: (Học sinh tự viết đoạn văn, có thể tham khảo các ý sau:)
- Ý thức giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt trong cả lời nói và chữ viết.
- Phê phán những hành vi sử dụng sai lệch tiếng Việt.
- Tích cực học hỏi, trau dồi kiến thức về tiếng Việt.
Phân Tích Chi Tiết Các Khổ Thơ
Để hiểu sâu sắc hơn về bài thơ, chúng ta sẽ cùng nhau phân tích chi tiết từng khổ thơ:
Khổ 1:
Tiếng mẹ gọi trong hoàng hôn khói sẫm
Cánh đồng xa cò trắng rủ nhau về
Có con nghé trên lưng bùn ướt đẫm
Nghe xạc xào gió thổi giữa cau tre.
Khổ thơ mở đầu bằng một khung cảnh làng quê Việt Nam quen thuộc, với “tiếng mẹ gọi” ấm áp, “cánh đồng cò trắng” thanh bình và “con nghé trên lưng bùn ướt đẫm”. Bức tranh này gợi lên những ký ức tuổi thơ, những tình cảm gia đình thiêng liêng gắn liền với tiếng mẹ đẻ.
Khổ 2:
Chưa chữ viết đã vẹn tròn tiếng nói
Vầng trăng cao đêm cá lặn sao mờ
Ôi tiếng Việt như đất cày, như lụa
Óng tre ngà và mềm mại như tơ.
Khổ thơ này khẳng định sự lâu đời và vẻ đẹp tiềm ẩn của tiếng Việt. Dù “chưa chữ viết”, tiếng nói đã “vẹn tròn”, thể hiện khả năng biểu đạt phong phú. So sánh “tiếng Việt như đất cày, như lụa” vừa gợi sự giản dị, mộc mạc, vừa gợi sự tinh tế, mềm mại.
Khổ 3:
Tiếng tha thiết nói thường nghe như hát
Kể mọi điều bằng ríu rít âm thanh
Như gió nước không thể nào nắm bắt
Dấu huyền trầm, dấu ngã chênh vênh.
Khổ thơ tập trung vào âm điệu và thanh điệu của tiếng Việt. “Tiếng tha thiết nói thường nghe như hát” thể hiện sự truyền cảm, du dương của tiếng Việt. Những thanh điệu “huyền trầm, dấu ngã chênh vênh” tạo nên sự phong phú và đa dạng cho tiếng nói.
Khổ 4:
Dấu hỏi dựng suốt ngàn đời lửa cháy
Một tiếng “vườn” rợp bóng lá cành vươn
Nghe mát lịm ở đầu môi tiếng “suối”
Tiếng “heo may” gợi nhớ những con đường.
Khổ thơ này thể hiện khả năng gợi hình, gợi cảm của tiếng Việt. Chỉ một tiếng “vườn” đã gợi lên cả một không gian xanh mát, “tiếng suối” mang đến cảm giác mát lành, “tiếng heo may” gợi nhớ những kỷ niệm.
Khổ 5:
Ôi tiếng Việt suốt đời tôi mắc nợ
Quên nỗi mình quên áo mặc cơm ăn
Trời xanh quá môi tôi hồi hộp quá
Tiếng Việt ơi tiếng Việt ân tình.
Khổ thơ cuối cùng thể hiện tình yêu sâu sắc và lòng biết ơn vô hạn của tác giả đối với tiếng Việt. Tiếng Việt đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của tác giả, là nguồn cảm hứng và là sợi dây kết nối với quê hương, đất nước.
Kết luận
“Tiếng Việt” của Lưu Quang Vũ là một bài thơ hay, thể hiện tình yêu sâu sắc đối với tiếng mẹ đẻ. Bài thơ không chỉ ca ngợi vẻ đẹp của tiếng Việt mà còn khơi gợi ý thức trách nhiệm của mỗi người trong việc giữ gìn và phát huy giá trị của tiếng nói dân tộc. Hy vọng rằng, thông qua việc phân tích và tìm hiểu các dạng đề đọc hiểu, bạn đọc sẽ có thêm những kiến thức và cảm xúc sâu sắc về bài thơ này.
