Tỉ lệ đóng vai trò quan trọng trong việc biểu diễn chính xác các đối tượng trên bản vẽ kỹ thuật. Vậy Tỉ Lệ Là gì và cách sử dụng nó như thế nào?
Định Nghĩa Tỉ Lệ
Theo TCVN 7286:2003 (ISO 5455 : 1979), tỉ lệ là tỉ số giữa kích thước của một phần tử trên bản vẽ gốc và kích thước thực tế của phần tử đó.
Cần lưu ý rằng tỉ lệ của bản in có thể khác với tỉ lệ của bản vẽ gốc.
Phân Loại Tỉ Lệ Trong Bản Vẽ Kỹ Thuật
Tỉ lệ trong bản vẽ kỹ thuật được chia thành 3 loại chính:
-
Tỉ lệ nguyên hình (1:1): Kích thước trên bản vẽ bằng kích thước thực tế.
-
Tỉ lệ phóng to (X:1): Kích thước trên bản vẽ lớn hơn kích thước thực tế. Ví dụ: Tỉ lệ 2:1 có nghĩa là kích thước trên bản vẽ lớn gấp đôi kích thước thực.
-
Tỉ lệ thu nhỏ (1:X): Kích thước trên bản vẽ nhỏ hơn kích thước thực tế. Ví dụ: Tỉ lệ 1:2 có nghĩa là kích thước trên bản vẽ nhỏ bằng một nửa kích thước thực.
Hình ảnh minh họa các loại tỉ lệ phổ biến được sử dụng trong thiết kế kỹ thuật, từ tỉ lệ phóng to đến tỉ lệ thu nhỏ.
Ký Hiệu Tỉ Lệ
Để thể hiện tỉ lệ trên bản vẽ, ta sử dụng ký hiệu như sau:
-
Tỉ lệ nguyên hình: TỈ LỆ 1:1 hoặc 1:1
-
Tỉ lệ phóng to: TỈ LỆ X:1 hoặc X:1
-
Tỉ lệ thu nhỏ: TỈ LỆ 1:X hoặc 1:X
Lưu ý: Có thể bỏ chữ “TỈ LỆ” để tránh gây nhầm lẫn.
Tỉ Lệ Ưu Tiên Sử Dụng
TCVN 7286:2003 quy định các tỉ lệ ưu tiên sử dụng trong bản vẽ kỹ thuật:
| Loại | Tỉ lệ quy định |
|---|---|
| Tỉ lệ phóng to | 50:1, 5:1, 20:1, 2:1, 10:1 |
| Tỉ lệ nguyên hình | 1:1 |
| Tỉ lệ thu nhỏ | 1:2, 1:20, 1:200, 1:2000, 1:5, 1:50, 1:500, 1:5000, 1:10, 1:100, 1:1000, 1:10000 |
Trong trường hợp đặc biệt, có thể sử dụng các tỉ lệ khác, miễn là chúng bằng một tỉ lệ quy định nhân với 10 mũ nguyên. Nếu không thể áp dụng các tỉ lệ quy định, có thể chọn các tỉ lệ trung gian.
Minh họa bản vẽ kỹ thuật sử dụng tỉ lệ thu nhỏ, thể hiện chi tiết nhỏ trên bản vẽ lớn, giúp dễ dàng hình dung tổng thể.
Cách Ghi Tỉ Lệ Trên Bản Vẽ
Tỉ lệ chính của bản vẽ phải được ghi trong khung tên. Nếu sử dụng nhiều tỉ lệ khác nhau, tỉ lệ chính được ghi trong khung tên, còn các tỉ lệ khác được ghi bên cạnh con số chú dẫn phần tử hoặc bên cạnh chữ cái chỉ tên hình chiếu (hoặc hình cắt) tương ứng.
Ví dụ, nếu một chi tiết quá nhỏ và cần được vẽ phóng to, tỉ lệ phóng to sẽ được ghi ngay bên cạnh chi tiết đó. Điều này giúp người đọc bản vẽ dễ dàng hiểu và hình dung kích thước thực tế của các chi tiết.
