Lễ hội Gióng là một trong những di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, một biểu tượng văn hóa Việt Nam, nơi lưu giữ nhiều lớp phù sa tín ngưỡng và văn hóa. Lễ hội này không chỉ là một sự kiện tôn giáo mà còn là một bảo tàng sống động về lịch sử và văn hóa dân tộc.
Hội Gióng là lễ hội truyền thống được tổ chức hàng năm để tưởng nhớ và ca ngợi chiến công hiển hách của Thánh Gióng, một trong “Tứ bất tử” trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Lễ hội tái hiện lại một cách chân thực và sinh động các trận chiến giữa Thánh Gióng và quân dân Văn Lang chống lại giặc Ân, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về các hình thức chiến tranh bộ lạc thời xa xưa. Đồng thời, lễ hội còn là dịp để giáo dục lòng yêu nước, truyền thống thượng võ, ý chí kiên cường và khát vọng độc lập, tự do của dân tộc.
Hội Gióng được tổ chức ở nhiều địa phương thuộc vùng đồng bằng Bắc Bộ, nhưng nổi tiếng nhất là Hội Gióng ở đền Phù Đổng (Gia Lâm, Hà Nội) và đền Sóc (Sóc Sơn, Hà Nội).
Hội Gióng Phù Đổng chính thức diễn ra vào ngày mùng 7, 8 và 9 tháng 4 âm lịch hàng năm tại xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội. Đây là nơi tương truyền Thánh Gióng đã sinh ra và lớn lên.
Trước khi hội chính bắt đầu, bảy thôn làng đại diện cho bảy xã đã rục rịch chuẩn bị lễ vật từ trước đó rất lâu. Đêm mùng 5 âm lịch, nghi lễ đặc biệt được cử hành, đó là lễ Dục Vọng nhằm cung nghinh Thánh Gióng về dự hội. Các lễ vật, lễ phẩm được chuẩn bị một cách chu đáo và trang trọng, thể hiện lòng thành kính của dân làng, cầu mong Ngài phù hộ cho cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Bên cạnh phần lễ, hội Gióng còn có nhiều hoạt động văn hóa, trò chơi dân gian sôi động như chọi gà, cờ tướng, hát ca trù, hát chèo…
Ngày chính hội là mùng 6, ngày Thánh hóa theo truyền thuyết. Vào ngày này, dân làng và du khách thập phương cùng nhau dâng hương, cầu nguyện. Đúng nửa đêm, nghi lễ khai quang (tắm tượng) được tiến hành một cách trang nghiêm. Nghi lễ quan trọng nhất trong ngày chính hội là dâng hoa tre ở đền Sóc, nơi thờ Thánh Gióng và nghi thức chém tướng giặc. Hoa tre được làm từ những thanh tre dài khoảng 50cm, đường kính khoảng 1cm, đầu tre được vót thành xơ và nhuộm màu. Sau khi dâng hoa, tre sẽ được tung ra trước sân đền để mọi người cùng nhau tranh nhau lấy lộc, cầu may mắn. Nghi thức chém tướng giặc được thực hiện bằng cách chém một pho tượng, tái hiện lại cảnh Gióng dùng tre ngà đánh tan quân giặc Ân, tiêu diệt tướng cầm đầu Thạch Linh. Mặc dù mang đậm các nghi thức liên quan đến truyền thuyết Thánh Gióng, nhưng các nhà nghiên cứu văn hóa vẫn cho rằng Hội Gióng Sóc Sơn mang đậm tính chất của một hội cầu mùa, một tín ngưỡng dân gian phổ biến ở hầu hết các hội xuân vùng đồng bằng và trung du Bắc Bộ.
Hội Gióng Phù Đổng được đánh giá là một trong những lễ hội lớn nhất tại đồng bằng Bắc Bộ, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia. Với những giá trị văn hóa và lịch sử to lớn, Hội Gióng đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Điều này không chỉ là niềm tự hào của người dân Việt Nam mà còn là sự khẳng định giá trị văn hóa độc đáo của dân tộc trên trường quốc tế.
