“Thuật hứng” là một chùm thơ đặc sắc được Nguyễn Trãi sáng tác khi ông lui về Côn Sơn. Trong đó, “Thuật Hứng Bài 15” nổi bật như một bức tranh thu nhỏ về cuộc sống ẩn dật, thể hiện tâm hồn thanh cao và tình yêu thiên nhiên sâu sắc của vị danh nhân. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích, khám phá những giá trị nội dung và nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm.
Nguyễn Trãi đã chọn Côn Sơn làm nơi “dưỡng nhàn” sau những biến cố chính trị. Nơi đây, ông tìm thấy sự bình yên trong cuộc sống gần gũi với thiên nhiên, xa rời chốn “lưới trần” đầy bon chen.
Ngại ở nhân gian lưới trần,
Thì nằm thôn dã mãi yên thân.
Hai câu thơ đầu thể hiện sự chán ghét cuộc sống nơi triều đình đầy rẫy những tranh đấu, lọc lừa. Nguyễn Trãi chọn “nằm thôn dã” để “yên thân”, một lối sống ẩn dật, thanh cao.
Trong không gian thanh bình của thôn dã, Nguyễn Trãi tìm thấy những người bạn tri kỷ, đó là:
Trúc mai chẳng phụ lòng quân tử,
Viên hạc đà quen bạn dật dân.
“Trúc mai” tượng trưng cho phẩm chất thanh cao, kiên trinh của người quân tử. “Viên hạc” (vượn và hạc) là những loài vật sống tự do, ung dung nơi sơn dã, trở thành bạn của “dật dân” (người ẩn dật). Câu thơ thể hiện sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên, giữa tâm hồn thi sĩ và cảnh vật xung quanh.
Cuộc sống của Nguyễn Trãi nơi thôn dã không hề nhàm chán, mà tràn ngập những thú vui tao nhã:
Hái cúc ương lan hương bén áo,
Tìm mai đạp nguyệt tuyết xâm khăn.
Hình ảnh “hái cúc ương lan”, “tìm mai đạp nguyệt” gợi lên một cuộc sống thanh cao, tao nhã. Hương thơm của hoa cúc, hoa lan thấm vào áo, tuyết vương trên khăn, tạo nên một bức tranh thơ mộng, trữ tình. Các động từ “hái”, “ương”, “tìm”, “đạp” diễn tả sự chủ động, tích cực của nhà thơ trong việc hòa mình vào thiên nhiên.
Không chỉ có vậy, Nguyễn Trãi còn tìm thấy niềm vui trong âm nhạc và cảnh vật:
Đàn cầm suối trong tai dội,
Còn một non xanh là cố nhân.
Tiếng suối chảy róc rách như tiếng đàn cầm, dội vào tai người nghe. Ngọn núi xanh trở thành “cố nhân”, người bạn tri kỷ của nhà thơ. Câu thơ thể hiện sự gắn bó sâu sắc giữa Nguyễn Trãi và thiên nhiên, giữa tâm hồn thi sĩ và cảnh vật xung quanh.
“Thuật hứng bài 15” là một bài thơ đặc sắc, thể hiện vẻ đẹp tâm hồn thanh cao, yêu thiên nhiên và khát vọng sống tự do của Nguyễn Trãi. Bài thơ không chỉ là một bức tranh về cuộc sống ẩn dật, mà còn là một lời nhắn nhủ về sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên, giữa tâm hồn và cảnh vật.
