Theo một nghiên cứu, hành vi đổ lỗi có tính lây lan, tạo thành một “văn hóa đổ lỗi” mà đôi khi chúng ta không nhận ra mình là một phần của nó. Vậy, tại sao chúng ta lại dễ dàng đổ lỗi cho người khác thay vì chịu trách nhiệm?
Quy Luật Của Trò Chơi Đổ Lỗi
Khi gặp một sự cố, bạn có xu hướng phản ứng như thế nào? Tìm người để đổ trách nhiệm hay chủ động giải quyết vấn đề?
Khi trễ deadline, lỡ chuyến tàu, hay điểm kém, bạn có đổ lỗi cho đồng nghiệp, bố mẹ, thầy cô, hay thậm chí thời tiết?
Nếu câu trả lời là có, bạn đã hiểu rõ quy luật của trò chơi đổ lỗi:
- Đối tượng bị đổ lỗi không phải là bạn.
- Đối tượng bị đổ lỗi ít liên quan hoặc không có khả năng phản kháng.
Vậy, động cơ nào thúc đẩy chúng ta đổ lỗi cho người khác?
Tại Sao Chúng Ta Đổ Lỗi?
Bảo Vệ Bản Thân Khỏi Cảm Xúc Tiêu Cực
Giáo sư Brené Brown chỉ ra rằng đổ lỗi là một cách giải phóng sự đau đớn và lo lắng. Khi đối mặt với thất bại, chúng ta bị bủa vây bởi giận dữ, bất lực, mệt mỏi, và tội lỗi.
Đổ lỗi là cơ chế tự vệ, giúp ta đẩy trách nhiệm sang người khác để tránh né những cảm xúc tiêu cực này.
Tạo Cảm Giác An Toàn
Hiện tượng “Đá con chó” (Kick-the-dog) thường thấy ở nơi công sở, khi người bị cấp trên công kích sẽ trút giận lên người khác.
Khi mắc sai lầm, chúng ta có xu hướng san sẻ hoặc chuyển giao trách nhiệm để giảm bớt sự chú ý vào bản thân, tạo cảm giác an toàn.
Mong Đợi Sự Công Bằng
Chúng ta thường so sánh bản thân và mong đợi cuộc sống công bằng. Khi mọi thứ không như ý, ta tin rằng ai đó phải chịu trách nhiệm cho sự bất công này.
So sánh bản thân với người khác, mong đợi cuộc sống công bằng, có thể dẫn đến thói quen đổ lỗi khi gặp khó khăn.
Đây là “Định kiến Thế Giới Công Bằng” (Just-world phenomenon), khiến chúng ta tin rằng thất bại là do yếu tố khách quan như hoàn cảnh gia đình hoặc ngoại hình.
Chấm Dứt Trò Chơi Đổ Lỗi: Thay Đổi Tư Duy và Hành Vi
Vậy làm thế nào để thoát khỏi vòng xoáy “văn hóa đổ lỗi”?
1. Nhận Thức Khi Bạn Đổ Lỗi
Hãy chú ý đến ngôn ngữ và suy nghĩ hàng ngày, đặc biệt khi dùng các cụm từ cảm thán (ví dụ: “Dạo này nhiều việc quá!”) hoặc khẳng định (ví dụ: “Bố mẹ chẳng hiểu gì!”).
Để đổ lỗi, chúng ta thường tư duy theo hướng “nguyên nhân – kết quả”, đặt người khác hoặc sự việc khác làm trọng tâm và bản thân ở thế bị động. Nhận thức được điều này là bước đầu tiên để thay đổi.
2. Trở Thành Người Chủ Động
Thay đổi ngôn ngữ có thể thay đổi tư duy. Hãy diễn đạt lại các tình huống bằng ngôi thứ nhất, bắt đầu bằng “Tôi” và đưa ra giải pháp chủ động.
Ví dụ:
- Thay vì “Dạo này nhiều việc quá, nên chẳng có thời gian tập thể dục!”, hãy nói “Tôi dạo này có nhiều việc quá, tôi sẽ sắp xếp công việc để dành thời gian tập thể dục.”
- Thay vì “Bố mẹ chẳng hiểu gì về mình nên mình sẽ không nói chuyện nữa.”, hãy nói “Tôi biết rằng bố mẹ đôi khi không hiểu mình, nên tôi phải trò chuyện với bố mẹ nhiều hơn.”
3. Xây Dựng “Văn Hóa Nhận Lỗi” và “Văn Hóa Học Tập”
Chúng ta không hoàn hảo và ai cũng mắc sai lầm. Dũng cảm nhận lỗi và rút ra bài học từ đó. Đổ lỗi không mang lại hạnh phúc. Sự chính trực và chiến thắng cảm xúc tiêu cực mới là phần thưởng lớn nhất.
Khi người khác mắc lỗi, hãy đặt mình vào vị trí của họ và tìm cách cải thiện tình hình thay vì chỉ trích.
Theo Harvard Business Review, tập trung học hỏi từ sai lầm của bản thân và người khác sẽ tạo ra môi trường thoải mái, nơi mọi người có thể tự do chia sẻ và học hỏi lẫn nhau.
Lời Kết: Lựa Chọn Thay Đổi
Chúng ta có lẽ không thể loại bỏ hoàn toàn “văn hóa đổ lỗi”. Tuy nhiên, việc trở thành nạn nhân hay không là do chính bạn quyết định. Hãy chọn cách chịu trách nhiệm và xây dựng một môi trường tích cực hơn.
