“Thơ Ngắm Trăng” là một chủ đề quen thuộc trong văn học Việt Nam, đặc biệt khi nói đến những vần thơ được sáng tác trong hoàn cảnh đặc biệt. Bài thơ “Ngắm trăng” của Hồ Chí Minh là một minh chứng rõ nét cho điều này. Bài thơ không chỉ thể hiện tình yêu thiên nhiên sâu sắc mà còn cho thấy phong thái ung dung, tinh thần lạc quan của Bác Hồ ngay cả khi ở trong cảnh tù đày.
Trước khi đi sâu vào phân tích, chúng ta cùng điểm qua nội dung bài thơ:
Phiên âm:
Ngục trung vô tửu diệc vô hoa,
Đối thử lương tiêu nại nhược hà?
Nhân hướng song tiền khán minh nguyệt,
Nguyệt tòng song khích khán thi gia.
Dịch nghĩa:
Trong tù không rượu cũng không hoa,
Trước cảnh đẹp đêm nay biết làm thế nào?
Người hướng ra trước song ngắm trăng sáng,
Trăng từ khe cửa sổ ngắm nhà thơ.
Dịch thơ:
Trong tù không rượu cũng không hoa,
Cảnh đẹp đêm nay biết làm sao?
Người hướng song tiền trăng ngắm nghía,
Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ.Để hiểu rõ hơn về bài thơ, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về tác giả và hoàn cảnh sáng tác.
Đôi nét về tác giả Hồ Chí Minh:
Hồ Chí Minh (1890-1969), tên khai sinh là Nguyễn Sinh Cung, quê ở làng Kim Liên, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Người là vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc Việt Nam. Sau 30 năm bôn ba ở nước ngoài, Bác trở về trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng trong nước. Bên cạnh sự nghiệp cách mạng vĩ đại, Người còn để lại một di sản văn học vô cùng quý giá, khẳng định Người là một nhà văn, nhà thơ lớn của dân tộc. Thơ của Bác thường viết về thiên nhiên, đất nước với tình yêu tha thiết, niềm tự hào, lời thơ nhẹ nhàng, bay bổng và lãng mạn.
Hình ảnh này minh họa phiên âm chữ Hán của bài thơ “Ngắm trăng”, giúp người đọc tiếp cận gần hơn với nguyên tác và hiểu sâu sắc hơn về ý nghĩa của từng câu chữ.
Đôi nét về bài thơ “Ngắm trăng”:
“Ngắm trăng” là bài thơ số 20 trong tập thơ “Nhật kí trong tù” của Hồ Chí Minh, được sáng tác trong thời gian Bác bị giam trong nhà tù của Tưởng Giới Thạch ở Trung Quốc. Hoàn cảnh sáng tác đặc biệt này càng làm nổi bật giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ.
Về bố cục, bài thơ có thể chia thành hai phần:
- Hai câu đầu: Hoàn cảnh ngắm trăng của Bác.
- Hai câu sau: Sự giao hòa đặc biệt giữa người tù thi sĩ và trăng.
Giá trị nội dung của bài thơ nằm ở chỗ nó thể hiện tình yêu thiên nhiên tha thiết và phong thái ung dung, lạc quan của Bác Hồ ngay cả trong hoàn cảnh tù đày. Về giá trị nghệ thuật, bài thơ sử dụng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt giản dị, hình ảnh thơ trong sáng, đẹp đẽ, ngôn ngữ lãng mạn, kết hợp hài hòa giữa yếu tố cổ điển và hiện đại.
Bức ảnh này tái hiện bản dịch nghĩa của bài thơ, làm nổi bật sự tương phản giữa hoàn cảnh tù túng và tâm hồn rộng mở của người tù cách mạng.
Phân tích chi tiết bài thơ “Ngắm trăng”:
Hai câu thơ đầu giới thiệu hoàn cảnh ngắm trăng của Bác:
“Trong tù không rượu cũng không hoa,
Trước cảnh đẹp đêm nay biết làm sao?”
Đây là hai câu thơ thất ngôn trong bài thơ tứ tuyệt. Cách ngắt nhịp 4/3 tạo nên sự nhẹ nhàng, uyển chuyển. Luật bằng (chữ thứ 2 của câu thứ nhất) tuân thủ theo quy tắc của thể thơ Đường luật. Điệp từ “không” thể hiện sự thiếu thốn về vật chất trong cảnh tù đày. Tuy nhiên, việc Bác kể ra hoàn cảnh khó khăn không nhằm mục đích than vãn hay kể khổ mà để lí giải cho tâm trạng băn khoăn “biết làm sao?” sau đó. Mặc dù thiếu thốn, Bác vẫn hướng tới trăng, bởi Người yêu trăng và có sự lạc quan, luôn hướng đến những điều tốt đẹp trong tâm hồn để vượt qua cảnh ngộ khó khăn. Cụm từ “khó hững hờ” thể hiện sự rung cảm sâu sắc của Bác trước vẻ đẹp của trăng, cho thấy Người luôn trân trọng và không bỏ lỡ những khoảnh khắc đẹp dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào.
Hai câu thơ cuối thể hiện sự giao hòa giữa người nghệ sĩ và trăng:
“Người hướng song tiền trăng ngắm nghía,
Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ.”
Hình ảnh này minh họa bản dịch thơ Nôm của bài thơ, mang đến một góc nhìn gần gũi và dễ cảm nhận hơn về tình yêu thiên nhiên và sự giao hòa giữa con người và vũ trụ.
Ở đây, “người” và “trăng” đối nhau qua khung cửa nhà tù, thể hiện bản lĩnh kiên cường, tinh thần bất khuất của Bác. Dù bị giam cầm, Người vẫn hướng tới ánh trăng, vẫn giữ được sự kết nối với thiên nhiên. Biện pháp nhân hóa “trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ” cho thấy sự đồng điệu, sẻ chia giữa trăng và người. Trăng cũng vượt qua song sắt nhà tù để tìm đến ngắm nhà thơ. Đây là một sự hóa thân kỳ diệu, là khoảnh khắc thăng hoa của tâm hồn, cho thấy sự giao thoa, hòa nhập giữa người và trăng. Nghệ thuật đối xứng được sử dụng một cách tinh tế, tạo nên sự cân bằng, hài hòa cho bài thơ. Sức mạnh tinh thần kỳ diệu, phong thái ung dung của người chiến sĩ cách mạng được thể hiện một cách sâu sắc. Đặc điểm của thơ Đường là chọn miêu tả những khoảnh khắc dồn nén của đời sống, thường là những khoảnh khắc đặc biệt cả về tâm trạng lẫn hiện thực. Thông qua khoảnh khắc ngắm trăng, bài thơ thể hiện cốt cách thanh cao, vượt lên trên hoàn cảnh tù đầy, hướng tới tương lai tươi đẹp.
Tóm lại, bài thơ “Ngắm trăng” là một tác phẩm xuất sắc, thể hiện rõ tình yêu thiên nhiên, tinh thần lạc quan và cốt cách thanh cao của Hồ Chí Minh. Bài thơ giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về con người vĩ đại này, đồng thời cảm nhận được vẻ đẹp của tâm hồn Việt Nam trong những hoàn cảnh khó khăn nhất.
