Thơ, một hình thái nghệ thuật độc đáo, luôn là đề tài khơi gợi nhiều suy tư và tranh luận. Phải chăng thơ chỉ là sự sắp xếp ngôn từ một cách khéo léo, hay nó còn chứa đựng những giá trị sâu xa hơn thế? Câu nói “Thơ là chữ nghĩa mà cũng không là chữ nghĩa… Thơ đúng nghĩa là sự bộc lộ tận cùng của nhà thơ” của Thanh Thảo đã chạm đến bản chất cốt lõi của thi ca, một sự giằng co giữa hình thức và nội dung, giữa kỹ thuật và cảm xúc.
“Thơ là chữ nghĩa”, không ai có thể phủ nhận điều này. Ngôn ngữ là chất liệu, là phương tiện để nhà thơ tạo nên tác phẩm. Một bài thơ hay đòi hỏi sự trau chuốt, tỉ mỉ trong việc lựa chọn từ ngữ, sắp xếp câu cú, gieo vần, tạo nhịp điệu. Hình thức thơ phải đẹp, phải hấp dẫn, phải gây ấn tượng với người đọc ngay từ cái nhìn đầu tiên. Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở đó, thơ sẽ chỉ là một trò chơi ngôn ngữ vô nghĩa.
Ảnh minh họa cho sự giằng co giữa hình thức và nội dung trong thơ ca, thể hiện qua một trang sách với những dòng chữ được viết nghệ thuật nhưng mờ ảo, phía sau là hình ảnh một trái tim đang rực cháy, tượng trưng cho cảm xúc mãnh liệt.
Nhưng “thơ cũng không là chữ nghĩa”. Thơ không chỉ là sự sắp xếp ngôn từ đơn thuần, mà còn là sự bộc lộ tận cùng của tâm hồn, của cảm xúc, của những trải nghiệm sâu sắc mà nhà thơ đã trải qua. Thơ là tiếng nói của trái tim, là sự rung động trước vẻ đẹp của cuộc sống, là sự trăn trở trước những vấn đề của xã hội. Một bài thơ hay phải chạm đến trái tim người đọc, khơi gợi những cảm xúc, suy tư, và mang đến những giá trị nhân văn sâu sắc.
Nói cách khác, thơ là sự kết hợp hài hòa giữa hình thức và nội dung. Hình thức là phương tiện để truyền tải nội dung, còn nội dung là linh hồn của bài thơ. Một bài thơ có hình thức đẹp nhưng nội dung rỗng tuếch sẽ không thể chạm đến trái tim người đọc. Ngược lại, một bài thơ có nội dung sâu sắc nhưng hình thức cẩu thả sẽ khó có thể thu hút được sự chú ý của người đọc.
Quan niệm nghệ thuật về con người cũng là một yếu tố quan trọng tạo nên giá trị của một tác phẩm thơ. Như GS. Huỳnh Như Phương đã nhận định, “Quan niệm nghệ thuật về con người thể hiện tầm nhìn của nhà văn và chiều sâu triết lí của tác phẩm”. Thơ ca, thông qua việc khắc họa hình ảnh con người, thể hiện những suy nghĩ, cảm xúc, khát vọng, và những vấn đề mà con người phải đối mặt trong cuộc sống, từ đó thể hiện cái nhìn của nhà thơ về thế giới và nhân sinh.
Nhà thơ, với “một tấm lòng rộng mở”, luôn “biết ngạc nhiên dù là với một vẻ đẹp bình dị của cuộc sống, rất nhạy cảm với những đổi thay chung quanh” (Phương Lựu). Chính những rung cảm trước cuộc đời, trước những điều nhỏ bé nhất, đã tạo nên nguồn cảm hứng bất tận cho thơ ca.
Văn học nói chung và thơ ca nói riêng không chỉ đơn thuần là sự phản ánh cuộc sống, mà còn là sự tác động, ảnh hưởng đến cuộc sống. Như Nguyễn Đình Thi đã viết, “Nghệ thuật không đứng ngoài trỏ vẽ đường cho ta đi, nghệ thuật vào đốt lửa trong lòng chúng ta, khiến chúng ta tự phải bước lên đường ấy”. Thơ ca, với sức mạnh của ngôn từ và cảm xúc, có thể khơi gợi những khát vọng, ước mơ, và thúc đẩy con người hành động để thay đổi cuộc sống.
Thơ ca là “tiếng nói của tình cảm con người, là sự giãi bày và gửi gắm tâm tư” (Lê Ngọc Trà). Nó là nơi để nhà thơ bày tỏ những cảm xúc, suy nghĩ, và gửi gắm những thông điệp về cuộc sống, về con người, về những giá trị tốt đẹp.
Mỗi nhà thơ đều có một phong cách riêng, một giọng điệu riêng, không ai giống ai. Như Thanh Thảo đã khẳng định, “Thơ chẳng ai giống ai, chẳng ai mong muốn giống ai, và không có lối đi nào chung cho hai nhà thơ cả”. Sự độc đáo, cá tính là yếu tố quan trọng tạo nên giá trị của một tác phẩm thơ.
Cuối cùng, giá trị của một tác phẩm thơ không chỉ nằm ở bản thân nó, mà còn nằm ở sự tiếp nhận của độc giả. Như J.P. Statre đã nói, “Tác phẩm như một con quay kì lạ, chỉ có thể xuất hiện và vận động. Muốn làm cho nó xuất hiện cần phải có một hoạt động cụ thể là sự đọc. Và tác phẩm văn học chỉ kéo dài chừng nào sự đọc còn tiếp tục. Ngoài sự đọc ra, nó chỉ là những vệt đen trên giấy trắng”. Thơ ca chỉ thực sự sống khi nó được đọc, được cảm nhận, và được chia sẻ.
