Xuân Diệu từng khẳng định: “Thơ Hay Là Hay Cả Hồn Lẫn Xác, hay cả bài như con gà ngon, ngon từ đầu cánh đến phao câu lúc lỉu”. Câu nói này khẳng định giá trị của một bài thơ không chỉ nằm ở nội dung mà còn ở hình thức nghệ thuật. Bài thơ “Ông Đồ” của Vũ Đình Liên là một minh chứng rõ ràng cho điều đó, nơi vẻ đẹp nội dung và hình thức hòa quyện, tạo nên một tác phẩm lay động lòng người. Bài thơ không chỉ thể hiện niềm cảm thương sâu sắc đối với một lớp người đang dần bị lãng quên mà còn là niềm hoài cổ về những giá trị văn hóa truyền thống đang phai nhạt.
“Mỗi năm hoa đào nở
Lại thấy ông đồ già
Bày mực tàu giấy đỏ
Bên phố đông người qua”
Những câu thơ mở đầu phác họa một bức tranh quen thuộc mỗi độ xuân về. Hình ảnh “hoa đào nở” cùng với “ông đồ già” tạo nên một không gian đậm chất Tết cổ truyền. Chữ “lại” gợi sự xuất hiện đều đặn, trường tồn của hình ảnh ông đồ, gắn liền với mùa xuân và những giá trị văn hóa truyền thống.
“Bao nhiêu người thuê viết
Tấm tắc ngợi khen tài
Hoa tay thảo những nét
Như phượng múa, rồng bay”
Hình ảnh ông đồ “hoa tay thảo những nét” được so sánh với “phượng múa, rồng bay” thể hiện sự tài hoa, uyển chuyển trong từng con chữ. Ông đồ trở thành trung tâm của sự ngưỡng mộ, là biểu tượng của tri thức và văn hóa. Ta như thấy lại hình ảnh những nhà nho tài hoa trong “Vang bóng một thời” của Nguyễn Tuân, những “Văn như Siêu, Quát vô Tiền Hán” thể hiện niềm kính trọng, ngưỡng mộ và trân trọng nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc.
“Nhưng mỗi năm mỗi vắng
Người thuê viết nay đâu?
Giấy đỏ buồn không thắm
Mực đọng trong nghiên sầu…”
Sự đối lập giữa hai khổ thơ đầu và khổ thơ này tạo nên một sự tương phản đầy xót xa. “Mỗi năm mỗi vắng”, người thuê viết “nay đâu?” là những câu hỏi tu từ đầy day dứt, thể hiện sự thay đổi của thời thế. Khi văn hóa phương Tây du nhập, nền Nho học dần suy tàn, ông đồ cũng dần bị lãng quên. Biện pháp nhân hóa “Giấy đỏ buồn không thắm, Mực đọng trong nghiên sầu…” càng tô đậm thêm nỗi buồn và sự cô đơn của ông đồ.
“Ông đồ vẫn ngồi đấy
Qua đường không ai hay
Lá vàng rơi trên giấy
Ngoài trời mưa bụi bay”
Hình ảnh ông đồ “vẫn ngồi đấy” nhưng lại bị “không ai hay” thể hiện sự lạc lõng, cô đơn giữa dòng đời hối hả. Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình “Lá vàng rơi trên giấy, Ngoài trời mưa bụi bay” gợi lên một không gian buồn bã, vắng lặng, nhấn mạnh sự cô đơn, bẽ bàng của ông đồ.
“Năm nay đào lại nở
Không thấy ông đồ xưa
Những người muôn năm cũ
Hồn ở đâu bây giờ?”
Khổ thơ cuối là một lời than, một nỗi hoài niệm về một thời đã qua. Câu hỏi tu từ “Hồn ở đâu bây giờ?” không chỉ là câu hỏi về số phận của ông đồ mà còn là câu hỏi về sự tồn vong của những giá trị văn hóa truyền thống.
“Ông Đồ” của Vũ Đình Liên là một bài thơ hay, hay cả về hồn lẫn xác. Về nội dung, bài thơ thể hiện niềm cảm thương sâu sắc đối với những người bị lãng quên và niềm hoài cổ về những giá trị văn hóa truyền thống. Về hình thức, bài thơ sử dụng thể thơ ngũ ngôn với ngôn ngữ bình dị, giàu hình ảnh, nhạc điệu, tạo nên một âm hưởng da diết, lay động lòng người. Bài thơ xứng đáng là một trong những bài thơ hay nhất của phong trào Thơ Mới, chứa chan tinh thần nhân đạo.
