Trong không gian mờ ảo của than củi và lửa, một cảnh tượng quen thuộc hiện ra: những người thợ thủ công tài hoa miệt mài chạm khắc, mỗi nét vẽ tỉ mỉ tạo hình trên khuôn đúc. Làng đúc đồng Trà Đông, Thanh Hóa, là nơi lưu giữ những kỹ thuật đúc đồng truyền thống độc đáo của Việt Nam, đồng thời là một điểm đến du lịch hấp dẫn.
Ngày nay, làng có 25 cơ sở đúc đồng. Bốn nghệ nhân địa phương đã được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú vì những đóng góp trong việc khôi phục nghề truyền thống. Nghệ nhân Ưu tú Lê Văn Dương chia sẻ, để tạo ra một sản phẩm đồng cần thời gian và nhiều công đoạn. “Đầu tiên, bạn phải làm lò và khuôn, thiết kế hoa văn, đốt lửa, nấu chảy đồng, đổ vào khuôn rồi làm nguội sản phẩm. Rất tốn thời gian,” ông Dương nói.
Theo nghệ nhân trẻ Lê Văn Đào, quá trình tạo khuôn rất quan trọng vì nó quyết định sự thành công của sản phẩm. Khuôn cần được nung trước khi đúc. Điều chỉnh nhiệt độ là khó nhất và đòi hỏi kỹ năng và kinh nghiệm để khuôn không bị nứt hoặc trầy xước.
Theo ông Đào, “Quá trình đúc phải trải qua nhiều công đoạn, như chọn đất làm khuôn. Đất phải được phơi nắng, sau đó ngâm nước và trộn với trấu trong vài ngày. Sau đó, nó đã sẵn sàng để làm khuôn.” Người thợ thủ công Trà Đông sử dụng đất sét đặc biệt để tạo khuôn, một yếu tố quan trọng quyết định chất lượng của trống đồng.
Nghệ nhân Ưu tú Lê Văn Dương cho biết, hiện nay, nghề đúc đồng đã có sự hỗ trợ của máy móc nhưng việc làm khuôn, nấu chảy đồng và làm nguội vẫn đòi hỏi kỹ năng và kinh nghiệm. Nghề đúc đồng tuân theo các kỹ thuật truyền thống được truyền lại từ đời trước. Ông Dương nói: “Ngoài kỹ năng và kỹ thuật, một người phải thực sự tận tâm và kiên nhẫn để bảo tồn nghề đúc đồng.”
Ngày nay, các sản phẩm của Trà Đông rất đa dạng về mẫu mã và chức năng để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng. Chúng được chia thành ba loại chính: đồ gia dụng, mỹ nghệ và các sản phẩm đặc biệt cho các nghi lễ và thờ cúng. Trống đồng được coi là sản phẩm độc đáo nhất.
Năm 2012, nghệ nhân Nguyễn Bá Châu đã chế tạo thành công chiếc trống đồng hai mặt, được coi là một bước đột phá trong kỹ thuật làm trống. Nghệ nhân Châu nói: “Về mặt kỹ thuật, việc làm khuôn trống đồng hai mặt khó hơn nhiều. Đây là chiếc trống đồng hai mặt đầu tiên được làm ở Việt Nam. Tôi muốn chứng minh rằng chúng ta có thể làm bất cứ điều gì với chất liệu đồng.” Chiếc trống đồng hai mặt là niềm tự hào của người dân làng Trà Đông, Nghệ nhân Ưu tú Đặng Ích Hoàn nói.
“Cả ông bà và cha mẹ tôi đều hướng dẫn tôi cách làm khuôn đất. Đến thế hệ của tôi và thế hệ con tôi, họ đã tạo ra những sản phẩm mới để đáp ứng nhu cầu thay đổi của thị trường trong và ngoài nước và làm cho nghề thủ công ngày càng phát triển,” ông Hoàn lưu ý. Người thợ thủ công đã khéo léo uốn nắn đồng để tạo ra những chiếc trống đồng tinh xảo, thể hiện sự sáng tạo và kỹ năng bậc thầy.
Nguyễn Văn Thạch, một người đến từ tỉnh Bắc Ninh, yêu thích các sản phẩm đồng Trà Đông và đánh giá cao sự sáng tạo và đam mê nghề thủ công của các nghệ nhân địa phương. Ông nhận xét: “Tôi đánh giá cao nghề đúc đồng truyền thống có giá trị lịch sử, văn hóa và tinh thần. Tôi hy vọng nghề thủ công sẽ tiếp tục được phát triển.”
Với kỹ thuật truyền thống được truyền lại từ các thế hệ trước, nghề đúc đồng Trà Đông tiếp tục phát triển mạnh mẽ. Những người thợ thủ công tài hoa đã thổi hồn vào từng sản phẩm, đặc biệt là những chiếc trống đồng, mang đậm giá trị văn hóa Việt Nam.
