Trong văn nghị luận, việc sử dụng các thao tác lập luận một cách hiệu quả là chìa khóa để thuyết phục người đọc. Trong số đó, Thao Tác Lập Luận Giải Thích đóng vai trò quan trọng trong việc làm sáng tỏ vấn đề, giúp người đọc hiểu rõ và đồng tình với quan điểm của người viết.
Vậy, thao tác lập luận giải thích là gì và làm thế nào để sử dụng nó một cách hiệu quả?
1. Thao Tác Lập Luận Giải Thích: Khái Niệm và Vai Trò
Thao tác lập luận giải thích là phương pháp cắt nghĩa, phân tích một sự vật, hiện tượng, khái niệm để người khác hiểu rõ, hiểu đúng bản chất của vấn đề. Trong văn nghị luận, giải thích không chỉ đơn thuần là định nghĩa mà còn là làm cho người đọc thấu hiểu tư tưởng, đạo lí, phẩm chất, mối quan hệ cần được luận bàn. Mục đích cuối cùng là nâng cao nhận thức, trí tuệ, bồi dưỡng tâm hồn và tình cảm cho người đọc.
2. Cách Thực Hiện Thao Tác Lập Luận Giải Thích
Để giải thích hiệu quả, cần:
- Tìm đủ lý lẽ: Đưa ra các luận điểm, luận cứ xác đáng để giảng giải, cắt nghĩa vấn đề.
- Đặt câu hỏi và trả lời: Xây dựng hệ thống câu hỏi xoay quanh vấn đề và trả lời một cách chi tiết, logic. Các câu hỏi có thể bắt đầu bằng “Tại sao?”, “Như thế nào?”, “Vì sao lại như vậy?”.
3. Các Thao Tác Lập Luận Phổ Biến Khác
Ngoài giải thích, các thao tác lập luận khác cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng một bài văn nghị luận chặt chẽ và thuyết phục.
- Phân tích: Chia nhỏ đối tượng thành nhiều yếu tố, bộ phận để xem xét một cách toàn diện về nội dung và hình thức.
- Chứng minh: Sử dụng bằng chứng xác thực, đã được thừa nhận để chứng tỏ tính đúng đắn của một vấn đề.
- So sánh: Làm sáng tỏ đối tượng đang nghiên cứu bằng cách đặt nó trong mối tương quan với một đối tượng khác.
- Bình luận: Bàn bạc, nhận xét, đánh giá về một vấn đề.
- Bác bỏ: Trao đổi, tranh luận để bác bỏ một ý kiến được cho là sai trái.
Các thao tác lập luận thường dùng trong bài nghị luận
Việc nắm vững và vận dụng linh hoạt các thao tác lập luận giúp bạn xây dựng luận điểm vững chắc, trình bày ý tưởng một cách mạch lạc và thuyết phục, từ đó tạo nên một bài văn nghị luận chất lượng cao. Ảnh minh họa các thao tác lập luận thường dùng trong bài nghị luận.
4. Ví Dụ Minh Họa Thao Tác Lập Luận Giải Thích
Ví dụ, khi giải thích về vẻ đẹp của văn hóa Việt Nam, Trần Đình Hượu đã viết:
“Cái đẹp vừa ý là xinh, là khéo. Ta không háo hức cái tráng lệ, huy hoàng, không say mê cái huyền ảo, kì vĩ. Màu sắc chuộng cái dịu dàng, thanh nhã, ghét sặc sỡ. Quy mô chuộng sự vừa khéo, vừa xinh, phải khoảng. Giao tiếp, ứng xử chuộng hợp tình, hợp lí, áo quần, trang sức, món ăn đều không chuộng sự cầu kì. Tất cả đều hướng vào cái đẹp dịu dàng, thanh lịch, duyên dáng và có quy mô vừa phải”. (Trích Nhìn về vốn văn hóa dân tộc)
Trong đoạn văn trên, tác giả đã giải thích khái niệm “cái đẹp” trong văn hóa Việt Nam thông qua việc liệt kê các đặc điểm cụ thể, giúp người đọc hiểu rõ hơn về giá trị thẩm mỹ truyền thống của dân tộc.
5. Ví Dụ Minh Họa Thao Tác Lập Luận Chứng Minh
Để chứng minh tiềm lực khoa học và công nghệ của Việt Nam tăng lên sau hội nhập quốc tế, người viết có thể đưa ra các dẫn chứng cụ thể:
“Từ sau khi Việt Nam hội nhập quốc tế và phát triển kinh tế thị trường, tiềm lực khoa học và công nghệ (KH&CN) của đất nước tăng lên đáng kể. Đầu tư từ ngân sách cho KH&CN vẫn giữ mức 2% trong hơn 10 năm qua, nhưng giá trị tuyệt đối tăng lên rất nhanh, đến thời điểm này đã tương đương khoảng 1tỷ USD/năm. Cơ sở vật chất cho KH&CN đã đạt được mức độ nhất định với hệ thống gần 600 viện nghiên cứu và trung tâm nghiên cứu của Nhà nước, hơn 1.000 tổ chức KH&CN của các thành phần kinh tế khác, 3 khu công nghệ cao quốc gia ở Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và Đà Nẵng đã bắt đầu có sản phẩm đạt kết quả tốt. Việt Nam cũng có cơ sở hạ tầng thông tin tốt trong khu vực ASEAN (kết nối thông tin với mạng Á- Âu, mạng VinaREN thông qua TEIN2, TEIN4,…)” (Trích Khoa học công nghệ Việt Nam trong buổi hội nhập)
6. Ví Dụ Minh Họa Thao Tác Lập Luận Phân Tích
Khi bàn về vai trò của sách, người viết có thể phân tích như sau:
“… Nói tới sách là nói tới trí khôn của loài người, nó là kết tinh thành tựu văn minh mà hàng bao thế hệ tích lũy truyền lại cho mai sau. Sách đưa đến cho người đọc những hiểu biết mới mẻ về thế giới xung quanh, về vũ trụ bao la, về những đất nước và những dân tộc xa xôi.
Những quyển sách khoa học có thể giúp người đọc khám phá ra vũ trụ vô tận với những qui luật của nó, hiểu được trái đất tròn trên mình nó có bao nhiêu đất nước khác nhau với những thiên nhiên khác nhau. Những quyển sách xã hội lại giúp ta hiểu biết về đời sống con người trên các phần đất khác nhau đó với những đặc điểm về kinh tế, lịch sử, văn hóa, những truyền thống, những khát vọng.
Sách, đặc biệt là những cuốn sách văn học giúp ta hiểu biết về đời sống bên trong tâm hồn của con người, qua các thời kì khác nhau, những niềm vui và nỗi buồn, hạnh phúc và đau khổ, những khát vọng và đấu tranh của họ. Sách còn giúp người đọc phát hiện ra chính mình, hiểu rõ mình là ai giữa vũ trụ bao la này, hiểu mỗi người có mối quan hệ như thế nào với người khác, với tất cả mọi người trong cộng đồng dân tộc và cộng đồng nhân loại này. Sách giúp cho người đọc hiểu được đâu là hạnh phúc, đâu là nỗi khổ của con người và phải làm gì để sống cho đúng và đi tới một cuộc đời thật sự.
Sách mở rộng những chân trời ước mơ và khát vọng. Ta đồng ý với lời nhận xét mà cũng là một lời khuyên bảo chí lí của M. Gorki: “Hãy yêu sách, nó là nguồn kiến thức, chỉ có kiến thức mới là con đường sống”. Vì thế, mỗi chúng ta hãy đọc sách, cố gắng đọc sách càng nhiều càng tốt”
Tóm lại, thao tác lập luận giải thích là một công cụ quan trọng giúp bạn làm sáng tỏ vấn đề trong bài văn nghị luận. Bằng cách kết hợp giải thích với các thao tác lập luận khác, bạn có thể tạo ra những bài viết sâu sắc, thuyết phục và gây ấn tượng với người đọc. Hãy luyện tập thường xuyên để nâng cao kỹ năng viết nghị luận của mình!
