“Thanh minh trong tiết tháng ba, lễ là tảo mộ hội là đạp thanh, gần xa nô nức yến anh…” Câu thơ trích từ Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du đã khắc họa một cách sống động bức tranh ngày xuân tươi đẹp, khi tiết trời trong trẻo, mát mẻ, người người nô nức đi tảo mộ và du xuân. Vậy, Thanh minh là gì và ý nghĩa của phong tục này trong đời sống người Việt?
Trích đoạn Cảnh ngày xuân trong Truyện Kiều, tái hiện không khí tươi vui, nhộn nhịp của tiết Thanh minh.
Theo nghĩa Hán Việt, “thanh” là trong, “minh” là sáng. Thanh minh là khoảng thời gian khí trời trong sáng, mát mẻ, thường vào đầu tháng ba âm lịch. Đây là thời điểm giao hòa giữa đất trời, khi vạn vật sinh sôi nảy nở, cây cối đâm chồi, nảy lộc.
Đoạn trích “Cảnh ngày xuân” trong sách giáo khoa lớp 9, giúp học sinh hiểu rõ hơn về tiết Thanh minh.
Trong văn hóa Việt Nam, tiết Thanh minh gắn liền với tục tảo mộ, tức là việc thăm viếng, sửa sang phần mộ của tổ tiên, ông bà, cha mẹ và những người thân đã khuất. Đây là dịp để con cháu bày tỏ lòng thành kính, biết ơn đối với những người đã sinh thành, dưỡng dục mình.
Người dân Trà Vinh thực hiện nghi lễ tảo mộ, thể hiện lòng thành kính với tổ tiên trong tiết Thanh minh.
Tục tảo mộ trong tiết Thanh minh không chỉ là việc dọn dẹp, sửa sang phần mộ mà còn là dịp để các thành viên trong gia đình sum họp, chia sẻ những kỷ niệm về người đã khuất. Đây cũng là cơ hội để giáo dục con cháu về truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc.
Ngoài tục tảo mộ, tiết Thanh minh còn là dịp để mọi người du xuân, ngắm cảnh. Câu “hội là đạp thanh” trong thơ Nguyễn Du chính là nói đến việc đi chơi xuân, giẫm lên cỏ xanh để tận hưởng không khí trong lành, tươi mới của mùa xuân.
Người dân Trà Vinh chuẩn bị lễ vật cúng tổ tiên, thể hiện sự tri ân và tưởng nhớ trong dịp Thanh minh.
Trong xã hội hiện đại, dù cuộc sống có nhiều thay đổi, tục tảo mộ trong tiết Thanh minh vẫn được duy trì và gìn giữ. Tuy nhiên, hình thức có thể khác đi đôi chút. Nhiều gia đình, do điều kiện không cho phép, có thể không có thời gian đi tảo mộ trực tiếp mà thay vào đó là thắp hương tại nhà hoặc gửi tro cốt của người thân tại chùa.
Chợ Trà Vinh tấp nập người mua sắm lễ vật cúng Thanh minh, thể hiện sự quan trọng của phong tục này trong đời sống người dân.
Dù hình thức có thay đổi, ý nghĩa của việc tri ân, tưởng nhớ tổ tiên vẫn không hề thay đổi. Thanh minh là dịp để mỗi người Việt Nam hướng về nguồn cội, nhớ về những người đã khuất và giáo dục thế hệ sau về truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
Thanh minh năm 2024 bắt đầu vào ngày 4 tháng 4. Đây là thời điểm thích hợp để mỗi gia đình Việt Nam thực hiện nghi lễ tảo mộ, thể hiện lòng thành kính và biết ơn đối với tổ tiên, ông bà, cha mẹ.
