Sự hình thành Liên bang Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô viết (Liên Xô) là một quá trình lịch sử phức tạp, bắt đầu từ sau Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 và đạt đến đỉnh điểm với việc thông qua bản hiến pháp đầu tiên.
Sau thắng lợi của Cách mạng tháng Mười Nga (1917), Chính quyền Xô viết đứng trước nhiệm vụ hàng đầu là đập tan bộ máy nhà nước cũ và xây dựng một nhà nước mới của những người lao động. Đại hội Xô viết toàn Nga lần thứ hai đã tuyên bố thành lập Chính quyền Xô viết do Lê-nin đứng đầu.
Đại hội Xô Viết toàn Nga lần thứ hai, khai mạc đêm 25/10/1917, đã tuyên bố thành lập Chính quyền Xô viết do Lê-nin đứng đầu. Đây là bước ngoặt quan trọng, đánh dấu sự ra đời của nhà nước công nông đầu tiên trên thế giới.
Trong giai đoạn 1918-1921, nhân dân Nga Xô viết phải đối mặt với cuộc chiến đấu chống “thù trong giặc ngoài”, bảo vệ thành quả cách mạng.
Ngày 30 tháng 12 năm 1922, tại Mátxcơva, Đại hội lần thứ nhất các Xô viết toàn Liên bang đã thông qua Tuyên ngôn và Hiệp ước thành lập Liên bang Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô viết. Ban đầu, Liên Xô gồm 4 nước cộng hòa: Nga, Ucraina, Belorussia và Ngoại Caucasus.
Việc thành lập Liên Xô dựa trên tư tưởng chỉ đạo của Lênin về sự bình đẳng giữa các dân tộc, quyền dân tộc tự quyết và xây dựng một cộng đồng anh em giữa các dân tộc. Mục tiêu của việc thành lập Liên bang là hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau để cùng phát triển.
Tháng 1 năm 1924, một sự kiện trọng đại đã diễn ra, đánh dấu mốc hoàn thành của quá trình hình thành Nhà nước Liên bang Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô viết: bản Hiến pháp đầu tiên của Liên Xô chính thức được thông qua.
Hiến pháp này không chỉ là văn bản pháp lý nền tảng, mà còn là biểu tượng cho sự ra đời của nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới, thể hiện ý chí và nguyện vọng của nhân dân lao động. Quốc huy của Liên Xô mang dòng chữ “Giai cấp vô sản thế giới đoàn kết lại”, thể hiện tinh thần quốc tế vô sản.
Sự ra đời của Liên Xô có ý nghĩa to lớn đối với cả trong nước và quốc tế. Nó tạo điều kiện để các nước cộng hòa phát triển kinh tế – xã hội, đồng thời chứng minh tính khoa học và đúng đắn của chủ nghĩa Mác – Lênin. Đối với phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới, Liên Xô trở thành nguồn cổ vũ mạnh mẽ, tạo tiền đề cho sự ra đời của hệ thống xã hội chủ nghĩa. Đến năm 1940, Liên Xô đã bao gồm 15 nước cộng hòa.
