Bài thơ “Bánh trôi nước” của Hồ Xuân Hương là một tác phẩm đặc sắc, mượn hình ảnh chiếc bánh trôi để nói về vẻ đẹp và số phận chìm nổi của người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa. “Thân em vừa trắng lại vừa tròn, bảy nổi ba chìm với nước non” không chỉ là tả thực chiếc bánh, mà còn là ẩn dụ sâu sắc về cuộc đời người phụ nữ.
Hai câu thơ đầu tiên vẽ nên một bức tranh hoàn mỹ về người phụ nữ. “Thân em vừa trắng lại vừa tròn” gợi lên vẻ đẹp thuần khiết, đầy đặn, viên mãn. “Trắng” là làn da, là vẻ ngoài thanh tao. “Tròn” là hình thể, là sự sung túc, đủ đầy. Vẻ đẹp ấy tưởng chừng như báo hiệu một cuộc đời hạnh phúc, nhưng thực tế lại trái ngược hoàn toàn.
“Bảy nổi ba chìm với nước non” là lời than thân, trách phận đầy xót xa. Cụm từ “bảy nổi ba chìm” diễn tả sự lênh đênh, chìm nổi của cuộc đời người phụ nữ, một cuộc đời không định đoạt, không làm chủ. “Với nước non” gợi lên sự rộng lớn, bao la của xã hội, của cuộc đời, nơi người phụ nữ nhỏ bé phải vật lộn, chống chọi để sinh tồn. Từ “nước non” còn mang ý nghĩa về quê hương, đất nước, nhưng cũng chính là nơi người phụ nữ phải chịu đựng những bất công, áp bức.
Hai câu thơ cuối thể hiện phẩm chất cao đẹp của người phụ nữ:
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son
“Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn” thể hiện sự cam chịu, chấp nhận số phận do người khác định đoạt. “Tay kẻ nặn” là hình ảnh ẩn dụ cho xã hội phong kiến, cho những thế lực áp bức, bất công. Người phụ nữ không có quyền tự quyết, phải chịu sự chi phối, nhào nặn của xã hội.
“Mà em vẫn giữ tấm lòng son” là lời khẳng định mạnh mẽ về phẩm giá, về sự kiên trung, son sắt của người phụ nữ. Dù cuộc đời có chìm nổi, dù bị vùi dập, người phụ nữ vẫn giữ được tấm lòng son, một trái tim trong sáng, nhân hậu, thủy chung. “Tấm lòng son” là biểu tượng cho vẻ đẹp tâm hồn, cho những phẩm chất cao quý của người phụ nữ Việt Nam.
Bài thơ “Bánh trôi nước” không chỉ là một bài thơ tả thực, mà còn là một bài thơ trữ tình sâu sắc, thể hiện sự cảm thông, trân trọng của Hồ Xuân Hương đối với thân phận người phụ nữ. “Thân em vừa trắng lại vừa tròn, bảy nổi ba chìm với nước non” đã trở thành một câu thơ quen thuộc, đi vào lòng người, khắc họa một cách chân thực và xúc động về vẻ đẹp và số phận của người phụ nữ Việt Nam trong xã hội phong kiến.
