Hầu hết sách báo và tài liệu hiện nay đều ghi tên thật của Kim Đồng là Nông Văn Dền. Tuy nhiên, vẫn còn những tranh cãi về tên thật chính xác của người anh hùng thiếu niên này. Vậy tên thật của Kim Đồng là gì, và đâu là căn cứ cho những tranh cãi đó?
Nông Văn Dền hay Nông Văn Dèn?
Khu di tích lịch sử Kim Đồng tưởng nhớ người anh hùng thiếu niên Nông Văn Dền.
Hầu hết các nguồn tài liệu chính thống đều ghi tên thật của Kim Đồng là Nông Văn Dền, như trên bia mộ tại khu di tích và trong quyết định phong tặng danh hiệu Anh hùng. Tuy nhiên, một số người, trong đó có nhà nghiên cứu Hoàng Quảng Uyên, lại cho rằng tên thật phải là Nông Văn Dèn.
Căn cứ cho lập luận này dựa trên cách gọi của người dân làng Nà Mạ, cách đặt tên của dân tộc Tày – Nùng và ý nghĩa của từ “Dèn” trong ngôn ngữ Tày – Nùng. “Dèn” có nghĩa là “tiền bạc”. Trong bối cảnh gia đình nghèo khó, việc đặt tên con là “Dèn” thể hiện mong ước con cái sau này có cuộc sống ấm no, đủ đầy.
Vậy tại sao lại có sự khác biệt giữa “Dền” và “Dèn”? Có thể, những người ghi chép lịch sử đã nghe nhầm cách phát âm của người dân địa phương và ghi lại thành “Dền”. Trong khi đó, “Dền” không mang ý nghĩa gì trong tiếng Tày – Nùng. Thêm vào đó, “Kim” trong tên Kim Đồng có nghĩa là “Vàng” trong tiếng Nùng, tạo nên sự tương đồng về ý nghĩa với “Dèn” (tiền bạc), củng cố thêm giả thuyết về tên gọi Nông Văn Dèn.
Pắc Bó hay Pác Bó?
Bên cạnh câu chuyện về tên thật Kim Đồng, còn có những sự nhầm lẫn khác về tên địa danh, ví dụ như Pác Bó, nơi Bác Hồ từng sống và làm việc. Nhiều người gọi sai thành Pắc Bó. Trong tiếng Tày, Pác Bó có nghĩa là “miệng nguồn mỏ nước”. Chữ “Pắc” có nghĩa là “đâm, chọc”, do đó không thể gọi là Pắc Bó. Tương tự, địa danh Khuổi Nặm (nơi diễn ra hội nghị Trung ương lần thứ 8) thường bị nhầm thành Khuổi Nậm. Khuổi Nặm trong tiếng Tày có nghĩa là “Suối nước”, còn “Nậm” không có nghĩa.
Chuyện tên ông Lý Quốc Súng
Ông Lý Quốc Súng, người đã cho Bác Hồ ở nhờ sau khi Người vượt biên về nước, cũng là một trường hợp thú vị. Thực tế, tên thật của ông có thể không phải là Súng. Ông Lý Quốc Súng quê ở chợ Cọt Mà (Trung Quốc), sau đó chuyển đến Pác Bó sinh sống.
Trong tiếng Nùng, có một số từ gần âm với “Súng” như “Sống”, “Slung”, “Srung”. Sau khi tìm hiểu, nhà nghiên cứu Hoàng Quảng Uyên phát hiện ra tên Hán Việt của ông là Shèng, có nghĩa là “Thăng” (mặt trời lên, trời sáng). Do đó, tên Nùng của ông có thể là Srung, và do cách phát âm tiếng Việt không có âm “Sl”, “Sr” nên đã bị ghi nhầm thành “Súng”.
Về cha mẹ của Kim Đồng
Ít ai biết rằng, bố của Kim Đồng tên là Nông Văn Ỷ (có nghĩa là bé nhỏ trong tiếng Nùng), còn mẹ là bà Lân Thị Hò. Ông bà có 5 người con, Kim Đồng là con thứ tư. Ông Nông Văn Ỷ qua đời khi Kim Đồng còn nhỏ, có lẽ vì thế mà ít được nhắc đến.
Những chi tiết thú vị
Sau khi Kim Đồng hy sinh, quân địch có ý định chặt đầu anh để uy hiếp tinh thần người dân, nhưng bị một số lính giác ngộ ngăn cản. Thi hài Kim Đồng được chôn cất bên khe đá dưới chân núi Tèo Lài. Kỳ lạ thay, bên mộ anh mọc lên hai cây nghiến lớn, xanh tươi, như che chở cho giấc ngủ của người anh hùng.
Khu di tích lịch sử Kim Đồng được xây dựng với nhiều chi tiết ý nghĩa. Bức tượng Kim Đồng quen thuộc với hình ảnh đội mũ nồi, tay giơ lên đỡ chim sáo, cùng 7 cột và 7 phiến bê tông hai bên, tượng trưng cho tuổi 14 của anh, độ tuổi Kim Đồng trở thành bất tử trong lòng dân tộc (1929-1943).
Việc tìm hiểu về Kim Đồng không chỉ là tìm hiểu về một cá nhân, mà còn là tìm hiểu về lịch sử, văn hóa của dân tộc. Những câu chuyện về tên thật, về gia đình, về những chi tiết nhỏ xung quanh cuộc đời anh hùng thiếu niên này góp phần làm nên một Kim Đồng sống động, gần gũi và đáng tự hào.