Tú Xương, người thi sĩ tài hoa nhưng cũng đầy những thói hư tật xấu, đã may mắn có được người vợ hiền thảo, đảm đang là bà Phạm Thị Mẫn. Bà Tú, một phụ nữ Việt Nam điển hình, tần tảo sớm hôm, gánh vác gia đình để chồng yên tâm dùi mài kinh sử. “Tế Sống Vợ” chính là lời tri ân muộn màng, sâu sắc mà Tú Xương dành cho người vợ yêu dấu.
Bài thơ Thương vợ là một minh chứng rõ ràng nhất cho tình cảm và sự biết ơn của Tú Xương đối với bà Tú. Hình ảnh bà Tú hiện lên qua những vần thơ đầy cảm xúc, một người phụ nữ tần tảo, chịu thương chịu khó, hy sinh cả cuộc đời vì chồng con.
Bà Tú xuất thân từ “con gái nhà dòng”, nhưng lại phải “buôn chín bán mười” ở “đầu sông cuối bãi”, chịu đựng vất vả để nuôi sống cả gia đình. Tú Xương đã khắc họa chân thực hình ảnh người vợ tảo tần qua những câu thơ đầy xót xa:
“Một duyên hai phận đành cam chịu,
Năm nắng mười mưa dám quản gì.”
Những từ ngữ giản dị, đời thường như “mom sông”, “eo sèo”, “lặn lội” đã góp phần làm nên giá trị nghệ thuật đặc sắc của bài thơ, thể hiện rõ nét sự vất vả, nhọc nhằn của bà Tú.
Hai câu kết bài thơ là lời tự trách nhẹ nhàng nhưng chứa đựng bao nhiêu chua xót:
“Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,
Có chồng hờ hững cũng như không.”
Dù bề ngoài có vẻ “hờ hững”, nhưng trong lòng Tú Xương luôn trân trọng và yêu thương người vợ của mình.
Chuyện kể rằng, sau những lần thi cử không thành, Tú Xương chán nản, buông thả bản thân. Bà Tú hết lời khuyên can nhưng không được, đành dọa tự tử. Tú Xương hối hận, viết Văn tế sống vợ để bày tỏ lòng biết ơn và sự trân trọng đối với người vợ hiền.
“Mình đi tu cho thành tiên thành phật, để rong chơi Lãng Uyển, Bồng Hồ
Tớ nuôi con cho có rể có dâu, để trọn vẹn đạo chồng nghĩa vợ.”
Tuy nhiên, cuộc đời ngắn ngủi đã không cho phép Tú Xương thực hiện trọn vẹn lời hứa. Ông qua đời ở tuổi 37, để lại gánh nặng gia đình trên vai bà Tú. Bà đã một mình nuôi dạy các con khôn lớn, rồi cũng theo ông về cõi vĩnh hằng vào năm 1931.
Bà Tú không chỉ là người vợ hiền thảo, đảm đang mà còn là biểu tượng cho những người phụ nữ Việt Nam kiên cường, bất khuất, luôn hy sinh vì gia đình. “Tế sống vợ” không chỉ là lời tri ân muộn màng của Tú Xương mà còn là lời ca ngợi, tôn vinh vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam.
