“Xúy Vân giả dại” là một trích đoạn nổi tiếng trong nghệ thuật chèo, khắc họa sâu sắc bi kịch của người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Thông qua lời nói “lệch vỉa” (nói năng điên dại, không theo lẽ thường), tác giả dân gian đã tài tình diễn tả những cung bậc cảm xúc phức tạp, mâu thuẫn trong tâm hồn Xúy Vân.
Màn “giả dại” của Xúy Vân không chỉ là hành động đơn thuần để thoát khỏi cuộc hôn nhân không hạnh phúc, mà còn là tiếng kêu cứu, là lời giãi bày uất ức của một người phụ nữ bị kìm kẹp bởi lễ giáo phong kiến. Để hiểu rõ hơn về tâm trạng của Xúy Vân qua lời nói lệch vỉa, chúng ta cần phân tích kỹ các yếu tố nghệ thuật được sử dụng trong trích đoạn.
Lời than thân phận bẽ bàng, dở dang
Ngay từ những câu hát đầu tiên, Xúy Vân đã bộc lộ nỗi đau khổ, xót xa cho thân phận mình:
“Tôi kêu đò, đò nọ không thưa
Tôi càng chờ càng đợi, càng trưa chuyến đò…”
Hình ảnh “chuyến đò” lỡ làng là ẩn dụ cho cuộc đời Xúy Vân, dở dang, không lối thoát. Lời than vãn nghe có vẻ ngô nghê, “lệch vỉa” nhưng lại chất chứa nỗi niềm sâu kín, sự tuyệt vọng của người phụ nữ.
Xúy Vân buồn bã bên bến đò, chờ đợi vô vọng.
Hình ảnh Xúy Vân buồn bã bên bến đò, chờ đợi vô vọng, thể hiện tâm trạng cô đơn và tuyệt vọng của nàng trong “Xúy Vân giả dại”, trích đoạn chèo nổi tiếng.
Ước mơ về hạnh phúc gia đình giản dị
Ẩn sau những lời nói điên dại, Xúy Vân vẫn khao khát một cuộc sống gia đình bình dị, hạnh phúc:
“Chờ cho bông lúa chín vàng
Để anh đi gặt, để nàng mang cơm”
Ước mơ giản đơn về “anh đi gặt, nàng mang cơm” cho thấy Xúy Vân thực chất là một người phụ nữ đảm đang, giàu tình cảm, mong muốn một mái ấm gia đình yên bình. Tuy nhiên, ước mơ này dường như quá xa vời trong hoàn cảnh thực tại của nàng.
Nỗi cô đơn, lạc lõng trong gia đình chồng
Lời hát “Con gà rừng ăn lẫn với con công – Đắng cay chẳng có chịu được, ức!” cho thấy Xúy Vân cảm thấy lạc lõng, cô đơn trong gia đình chồng. Nàng như “con gà rừng” lạc lõng giữa bầy “con công”, không thể hòa nhập, không tìm được sự đồng cảm. Sự “lệch vỉa” trong lời hát càng tô đậm thêm nỗi cô đơn, uất ức của Xúy Vân.
Sự giằng xé giữa lý trí và tình cảm
Trong màn “giả dại”, Xúy Vân liên tục có những lời nói, hành động mâu thuẫn, thể hiện sự giằng xé giữa lý trí và tình cảm. Có lúc nàng tỉnh táo nhận ra sai lầm của mình, có lúc lại hoàn toàn chìm đắm trong thế giới điên dại. Sự giằng xé này cho thấy Xúy Vân không hoàn toàn mất trí, mà chỉ đang cố gắng trốn tránh thực tại đau khổ.
Lời hát ngược – sự phản kháng yếu ớt
Đến cuối trích đoạn, Xúy Vân hát những lời hát ngược đời, phi lý:
“Chiếc trống cơm, ai khéo vỗ nên bông,
Một đàn các cô con gái lội sông té bèo.
…”
Những lời hát ngược này là biểu hiện của sự phản kháng yếu ớt, là nỗ lực cuối cùng của Xúy Vân để chống lại những áp bức, bất công mà nàng phải chịu đựng. Tuy nhiên, sự phản kháng này chỉ mang tính chất tiêu cực, thể hiện sự bất lực của Xúy Vân trước số phận.
Hình ảnh Xúy Vân múa điệu bắt nhện, xe tơ, dệt cửi, thể hiện sự khéo léo và đảm đang, đồng thời gợi nhớ về cuộc sống lao động bình dị mà nàng khao khát.
Kết luận
Thông qua lời nói “lệch vỉa”, tác giả dân gian đã khắc họa thành công tâm trạng phức tạp, đa chiều của Xúy Vân. Từ nỗi đau khổ, bẽ bàng cho thân phận, đến ước mơ về hạnh phúc gia đình, sự cô đơn, lạc lõng và sự giằng xé nội tâm, tất cả đều được thể hiện một cách sinh động, sâu sắc. “Xúy Vân giả dại” không chỉ là một trích đoạn chèo đặc sắc, mà còn là tiếng nói tố cáo xã hội phong kiến bất công, đồng thời là lời ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn và khát vọng hạnh phúc của người phụ nữ Việt Nam. Việc phân tích tâm trạng của Xúy Vân qua lời nói lệch vỉa giúp người đọc hiểu sâu sắc hơn về giá trị nhân văn của tác phẩm và tài năng nghệ thuật của tác giả dân gian.
