Đoạn thơ sau đây trích từ “Truyện Kiều” của Nguyễn Du, khắc họa sâu sắc tâm trạng của Thúy Kiều khi ở lầu Ngưng Bích:
Tưởng người dưới nguyệt chén đồng
Tin sương luống những rày trông mai chờ
Chân trời góc bể bơ vơ
Tấm Son Gột Rửa Bao Giờ Cho Phai
Xót người tựa cửa hôm mai
Quạt nồng ấp lạnh những ai đó giờ
Sân Lai cách mấy nắng mưa
Có khi gốc tử đã vừa người ôm.
Cụm từ “tấm son gột rửa bao giờ cho phai” là một hình ảnh ẩn dụ đầy sức gợi, thể hiện nỗi đau khổ, dằn vặt của Kiều về sự trinh trắng đã mất, về những vết nhơ mà nàng phải gánh chịu trong cuộc đời đầy sóng gió.
“Tấm son” ở đây không chỉ đơn thuần là chỉ sự trinh tiết, mà còn là biểu tượng cho lòng trung trinh, tình yêu son sắt mà Kiều dành cho Kim Trọng. Nàng luôn khắc ghi lời thề ước, thủy chung dù phải trải qua bao nhiêu biến cố, tủi nhục. “Gột rửa” gợi lên hành động tẩy xóa, làm sạch, nhưng câu hỏi tu từ “bao giờ cho phai” lại cho thấy sự tuyệt vọng, bế tắc của Kiều. Nàng ý thức được rằng những vết nhơ do cuộc đời đưa đẩy khó lòng xóa sạch, dù nàng có cố gắng đến đâu.
Cụm từ này còn thể hiện sự giằng xé nội tâm sâu sắc của Kiều. Một mặt, nàng muốn giữ trọn vẹn tấm lòng son sắt, thủy chung với người yêu. Mặt khác, nàng lại cảm thấy hổ thẹn, nhục nhã vì thân phận “chân trời góc bể bơ vơ”, không biết đến bao giờ mới có thể “gột rửa” được những vết nhơ mà cuộc đời đã mang lại. Nỗi đau này càng trở nên sâu sắc hơn khi Kiều nhớ về gia đình, về cha mẹ nơi quê nhà:
“Xót người tựa cửa hôm mai / Quạt nồng ấp lạnh những ai đó giờ”. Kiều xót xa khi nghĩ đến cha mẹ già yếu, không ai chăm sóc, phụng dưỡng. Nàng cảm thấy mình bất hiếu, có lỗi với gia đình vì không thể báo đáp công ơn sinh thành, dưỡng dục.
“Sân Lai cách mấy nắng mưa / Có khi gốc tử đã vừa người ôm”. Hình ảnh “sân Lai”, “gốc tử” gợi nhớ đến tích xưa về Lão Lai Tử, một người con hiếu thảo dù đã cao tuổi vẫn vui vẻ, làm trò mua vui cho cha mẹ. Kiều tự trách mình không thể làm tròn đạo hiếu, không thể ở bên cạnh chăm sóc, phụng dưỡng cha mẹ. Nàng lo sợ rằng thời gian trôi qua, cha mẹ ngày càng già yếu, có khi không còn sống để nàng báo đáp.
Tóm lại, câu thơ “Tấm son gột rửa bao giờ cho phai” là một nốt trầm trong bản nhạc buồn của cuộc đời Thúy Kiều. Nó không chỉ thể hiện nỗi đau về thân phận, về sự trinh trắng đã mất, mà còn là khát vọng được sống lương thiện, được trở về với tình yêu và gia đình. Đây là một trong những câu thơ hay nhất, giàu giá trị nhân văn nhất trong “Truyện Kiều”, thể hiện tài năng bậc thầy của Nguyễn Du trong việc khắc họa tâm lý nhân vật.
