Tâm lý con người vận hành theo một cơ chế phức tạp, phụ thuộc vào nhiều quá trình liên quan. Việc chẩn đoán và điều trị các rối loạn tâm lý đòi hỏi một phương pháp tiếp cận phù hợp, và liệu pháp tâm động học là một lựa chọn đáng cân nhắc. Vậy Tâm động Là Gì và liệu pháp này hoạt động như thế nào?
Khái niệm “tâm động học” xuất hiện lần đầu trong cuốn “Lectures on psychology” (1874) của nhà tâm lý học người Đức Ernst Von Brucke. Liệu pháp tâm động học bắt nguồn từ liệu pháp phân tâm học, cả hai đều có “cha đẻ” là Sigmund Freud.
Liệu pháp này tập trung vào việc lắng nghe người bệnh chia sẻ những vấn đề họ nhận thức được. Sau đó, nhà trị liệu sẽ tìm ra những khuôn mẫu, cảm xúc và hành vi gợi mở về những cảm xúc vô thức của người bệnh. Tâm động học nhấn mạnh mối quan hệ giữa bệnh nhân và thế giới xung quanh hơn là chỉ tập trung vào mối quan hệ giữa bệnh nhân và chuyên gia. Sự hiểu biết, gắn bó và sẵn sàng giao tiếp giữa nhà trị liệu và bệnh nhân là yếu tố then chốt. Để đạt được điều này, người bệnh cần tin tưởng vào liệu pháp và kỹ năng của chuyên gia.
Liệu pháp tâm động học điều trị những tình trạng nào?
Liệu pháp tâm động học thường được áp dụng để điều trị các vấn đề tâm lý phổ biến sau:
- Trầm cảm và rối loạn lo âu: Đây là những trường hợp phổ biến nhất trong điều trị bằng các liệu pháp tâm lý.
- Người từng trải qua hoặc đang trải qua những tổn thương tâm lý lớn.
- Rối loạn ăn uống: Liệu pháp này có thể giúp người bệnh hiểu rõ hơn về nguyên nhân và hành vi liên quan đến rối loạn ăn uống.
- Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) và các vấn đề liên quan đến ung thư.
- Các vấn đề về mối quan hệ giữa các cá nhân.
- Rối loạn lo âu xã hội.
- Rối loạn sử dụng chất gây nghiện.
- Rối loạn nhân cách: Liệu pháp có thể hỗ trợ người bệnh nhận diện và điều chỉnh những hành vi và suy nghĩ tiêu cực liên quan đến rối loạn nhân cách.
Liệu pháp tâm động học hoạt động như thế nào?
Liệu pháp tâm động học hoạt động dựa trên nguyên tắc của liệu pháp phân tâm học cổ điển. Người bệnh chia sẻ những vấn đề của mình, và chuyên gia trị liệu lắng nghe, diễn giải những chia sẻ này, đồng thời hướng dẫn người bệnh vượt qua những khúc mắc tâm lý.
Chuyên gia trị liệu trò chuyện với người bệnh về những cảm xúc và ký ức (thường là không mong muốn) của họ. Sau đó, dựa trên chuyên môn, nhà trị liệu giúp họ giải tỏa lo âu, sợ hãi và những cảm giác tiêu cực, hoặc giúp bệnh nhân hiểu rõ hơn về chúng. Đồng thời, họ cung cấp cho người bệnh những công cụ để giải quyết các vấn đề tâm lý của chính họ.
Khi những ký ức không tốt đẹp được chôn vùi, bệnh nhân sẽ sẵn sàng đối mặt và thay đổi các cơ chế phòng vệ mà họ đã dựng lên trong quá khứ để né tránh những trải nghiệm, sự thật khó chịu và những suy nghĩ không mong muốn.
Kết quả là, trị liệu tâm động học giúp bệnh nhân hiểu rõ nguyên nhân và cơ chế hình thành các hành vi không chính xác (có thể mang tính tự hủy hoại). Bệnh nhân phát triển các kỹ năng đối phó và dần thay thế hành vi tiêu cực bằng hành vi tích cực.
Phân biệt tâm động học và phân tâm học
Nhiều người nhầm lẫn giữa tâm động học và phân tâm học. Thực tế, phân tâm học ra đời trước, và tâm động học bắt nguồn từ phân tâm học. Trong khi phân tâm học tập trung vào tâm lý, vô thức và những giấc mơ, thì tâm động học tập trung vào tâm trí, tính cách con người và mở rộng sự hiểu biết của con người.
Dưới đây là bảng so sánh sự khác biệt giữa hai liệu pháp:
| Đặc điểm | Liệu pháp tâm động học | Liệu pháp phân tâm học |
|---|---|---|
| Số lần trị liệu | 1 – 2 phiên mỗi tuần. | 2 – 5 phiên mỗi tuần. |
| Thời gian | Ngắn hạn đến trung bình (vài tuần đến nhiều tháng). | Dài hạn (có thể kéo dài trong vài năm). |
| Vị trí | Bệnh nhân ngồi đối diện hoặc bên cạnh nhà trị liệu, dễ dàng quan sát và giao tiếp. | Bệnh nhân nằm trên trường kỷ, nhà trị liệu thường khuất tầm mắt để bệnh nhân thoải mái hơn. |
| Mối quan hệ | Chuyên gia trị liệu đóng vai trò tác nhân thay đổi và tương tác nhiều hơn. | Chuyên gia giữ thái độ trung lập, bệnh nhân là người chia sẻ nhiều hơn. |
| Mục tiêu | Giải quyết các vấn đề trước mắt của người bệnh. | Thúc đẩy những thay đổi hướng đến hạnh phúc lâu dài và sâu sắc hơn. |
Hiệu quả của liệu pháp tâm động học
Việc đánh giá hiệu quả của liệu pháp tâm động học còn gặp nhiều thách thức. Việc đo lường các triệu chứng cụ thể khá dễ dàng, nhưng việc đo lường những thay đổi về mặt cảm xúc và nhân cách lại khó khăn hơn. Tuy nhiên, các nghiên cứu cho thấy liệu pháp này hữu ích trong điều trị nhiều vấn đề tâm lý.
Nghiên cứu cũng khẳng định hiệu quả của tâm động học tương đương với liệu pháp nhận thức hành vi (CBT), phân tâm học và các phương pháp điều trị khác. Các chuyên gia cho rằng cần có thêm nhiều nghiên cứu để xác định liệu pháp tâm động học hiệu quả nhất với nhóm bệnh nhân cụ thể nào.
Liệu pháp tâm động học có thể mang lại hiệu quả cao và lâu dài. Tuy nhiên, kết quả phụ thuộc vào tình trạng bệnh nhân, sự hợp tác và tin tưởng vào chuyên gia, cũng như kỹ năng của chuyên gia.
