“Tác Phẩm Nghệ Thuật Nào Cũng Xây Dựng bằng những vật liệu mượn ở thực tại. Nhưng nghệ sĩ không những ghi lại cái đã có rồi mà còn muốn nói một điều gì mới mẻ” – Nhận định sâu sắc của Nguyễn Đình Thi đã chạm đến bản chất cốt lõi của sáng tạo nghệ thuật. Vậy, nhận định này có ý nghĩa như thế nào đối với sự hình thành và phát triển của một tác phẩm nghệ thuật đích thực?
Văn học, hội họa, âm nhạc… dù ở bất kỳ hình thức nào, đều bắt nguồn từ cuộc sống. Người nghệ sĩ, như một người thợ thủ công lành nghề, sử dụng “vật liệu” là những trải nghiệm, quan sát, cảm xúc và những vấn đề nhức nhối của xã hội để “xây dựng” nên tác phẩm của mình. Những “vật liệu” này có thể là một câu chuyện tình yêu đầy trắc trở, một cuộc chiến tranh tàn khốc, hoặc đơn giản chỉ là một khoảnh khắc bình dị trong cuộc sống thường nhật.
Tuy nhiên, nghệ thuật không phải là sự sao chép đơn thuần. Nếu chỉ “ghi lại cái đã có rồi”, tác phẩm sẽ chỉ là một bản sao nhạt nhòa của thực tại. Điều làm nên giá trị của một tác phẩm nghệ thuật nằm ở chỗ người nghệ sĩ “muốn nói một điều gì mới mẻ”. Cái “mới mẻ” này chính là sự sáng tạo, là góc nhìn độc đáo, là thông điệp mà người nghệ sĩ muốn gửi gắm đến người xem, người đọc, người nghe.
Sự sáng tạo này có thể thể hiện qua nhiều hình thức. Đó có thể là một cách sử dụng ngôn ngữ độc đáo, một kỹ thuật hội họa mới lạ, một giai điệu âm nhạc chưa từng có. Quan trọng hơn, sự sáng tạo nằm ở khả năng của người nghệ sĩ trong việc khám phá những khía cạnh mới của cuộc sống, đặt ra những câu hỏi sâu sắc về con người và xã hội, và mang đến cho người thưởng thức những trải nghiệm thẩm mỹ mới mẻ.
Ví dụ, trong truyện ngắn “Lão Hạc” của Nam Cao, tác giả đã “mượn” những “vật liệu” từ cuộc sống nông thôn nghèo khổ trước Cách mạng tháng Tám. Nhưng Nam Cao không chỉ đơn thuần “ghi lại” cái nghèo, cái khổ. Ông đã “nói một điều gì mới mẻ” về phẩm chất cao đẹp của người nông dân, về sự tha hóa của xã hội, và về bi kịch của con người trong hoàn cảnh khốn cùng.
Tương tự, bài thơ “Ánh trăng” của Nguyễn Duy cũng sử dụng những hình ảnh quen thuộc như vầng trăng, đồng quê, thành phố để “xây dựng” nên một tác phẩm giàu ý nghĩa. Nhưng Nguyễn Duy không chỉ “ghi lại” những hình ảnh đó. Ông đã “nói một điều gì mới mẻ” về sự vô tình, sự lãng quên, và sự thức tỉnh lương tâm của con người trong cuộc sống hiện đại. Ánh trăng trở thành biểu tượng cho quá khứ, cho những giá trị tinh thần tốt đẹp mà con người dễ dàng đánh mất trong guồng quay của cuộc sống.
Nhận định của Nguyễn Đình Thi là một lời khẳng định về vai trò của thực tại trong sáng tạo nghệ thuật. Đồng thời, nó cũng là một lời kêu gọi người nghệ sĩ hãy không ngừng sáng tạo, đổi mới, để mang đến cho đời những tác phẩm có giá trị đích thực. “Tác phẩm nghệ thuật nào cũng xây dựng” từ thực tại, nhưng chính sự sáng tạo của người nghệ sĩ mới làm nên sự khác biệt và trường tồn cho tác phẩm.
