Trong thế giới văn chương, ngôn ngữ không chỉ là phương tiện truyền đạt thông tin mà còn là công cụ để nghệ sĩ vẽ nên những bức tranh sống động, khơi gợi cảm xúc và truyền tải những thông điệp sâu sắc. Để đạt được điều này, các tác giả thường sử dụng một loạt các biện pháp nghệ thuật, góp phần quan trọng vào sự thành công của tác phẩm. Bài viết này sẽ đi sâu vào khám phá tác dụng biện pháp nghệ thuật phổ biến trong văn học Việt Nam, kèm theo các ví dụ minh họa cụ thể.
So Sánh và Tác Dụng Gợi Hình
So sánh là một trong những biện pháp tu từ cơ bản nhất, được sử dụng rộng rãi để tạo ra sự liên kết giữa hai đối tượng khác nhau dựa trên những điểm tương đồng. Các từ ngữ thường đi kèm với so sánh bao gồm “như”, “tựa”, “là”, “bao nhiêu… bấy nhiêu”,… Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, phép so sánh có thể được ẩn đi một cách tinh tế.
Tác dụng chính của so sánh là tăng cường khả năng gợi hình, gợi cảm, giúp người đọc dễ dàng hình dung và cảm nhận sâu sắc hơn về đối tượng được miêu tả. Nó mang lại sự sinh động, hấp dẫn và tạo hứng thú cho người đọc.
Ví dụ: “Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng, ngày tháng mười chưa cười đã tối.”
Câu tục ngữ này so sánh độ dài ngắn của ngày và đêm giữa tháng năm và tháng mười, giúp người đọc cảm nhận rõ rệt sự khác biệt về thời gian trong năm.
Alt: Hình ảnh minh họa sự tương phản giữa ngày và đêm, thể hiện rõ nét tác dụng của biện pháp so sánh trong văn học.
Nhân Hóa và Sự Gần Gũi Với Thiên Nhiên
Nhân hóa là biện pháp sử dụng các đặc điểm, hành động, cảm xúc của con người để gán cho sự vật, hiện tượng, con vật hoặc cây cối. Điều này tạo ra sự gần gũi, thân thiện giữa thế giới tự nhiên và con người.
Tác Dụng Biện Pháp Nghệ Thuật nhân hóa là làm cho đối tượng trở nên sinh động, có hồn, đồng thời thể hiện tình cảm, suy nghĩ của con người đối với thế giới xung quanh. Nó cũng khơi gợi sự quý trọng, gắn bó và ý thức bảo vệ thiên nhiên.
Ví dụ: “Ông trời mặc áo giáp đen, ra trận.”
Trong câu thơ này, hình ảnh “ông trời” được nhân hóa, mang dáng vẻ của một chiến binh dũng mãnh, tạo nên một bức tranh sinh động về cơn mưa giông.
Alt: Hình ảnh cây cối được nhân hóa với biểu cảm sinh động, thể hiện sự gần gũi, gắn bó giữa con người và thiên nhiên.
Ẩn Dụ: Gợi Mở và Hàm Súc
Ẩn dụ là biện pháp tu từ sử dụng một sự vật, hiện tượng để biểu thị cho một sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng về ý nghĩa. Ẩn dụ giúp tăng sức gợi hình, gợi cảm và tạo ra sự hàm súc trong diễn đạt.
Ví dụ: “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.”
Câu tục ngữ này sử dụng hình ảnh “mực” và “đèn” để ẩn dụ cho môi trường sống và ảnh hưởng của nó đến con người.
Hoán Dụ: Sự Liên Tưởng Gần Gũi
Hoán dụ tương tự như ẩn dụ, nhưng thay vì dựa trên sự tương đồng, hoán dụ dựa trên mối quan hệ gần gũi giữa hai đối tượng.
Tác dụng biện pháp nghệ thuật hoán dụ là làm tăng tính biểu cảm, gợi hình cho câu văn.
Ví dụ: “Bàn tay ta làm nên tất cả, có sức người sỏi đá cũng thành cơm.”
“Bàn tay” ở đây hoán dụ cho sức lao động của con người.
Alt: Hình ảnh bàn tay lao động chai sạn, biểu tượng cho sự cần cù, sáng tạo và sức mạnh của con người trong việc chinh phục tự nhiên.
Nói Quá và Khả Năng Gây Ấn Tượng
Nói quá là biện pháp phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hiện tượng nhằm nhấn mạnh và gây ấn tượng mạnh mẽ.
Ví dụ: “Đội đá vá trời, lấp biển ngăn sông.”
Câu thành ngữ này sử dụng biện pháp nói quá để ca ngợi sức mạnh phi thường và ý chí kiên cường của con người Việt Nam.
Nói Giảm, Nói Tránh: Tinh Tế và Uyển Chuyển
Nói giảm, nói tránh là biện pháp sử dụng cách diễn đạt nhẹ nhàng, tế nhị để giảm bớt sự đau buồn, mất mát hoặc tránh gây khó chịu cho người nghe.
Ví dụ: “Người về nơi chín suối.”
“Nơi chín suối” là cách nói giảm, nói tránh để chỉ cái chết.
Điệp Từ, Điệp Ngữ: Nhấn Mạnh và Gây Cảm Xúc
Điệp từ, điệp ngữ là biện pháp lặp lại một từ hoặc cụm từ nhiều lần trong câu hoặc đoạn văn, nhằm nhấn mạnh ý nghĩa, tạo nhịp điệu và gây ấn tượng mạnh mẽ.
Tác dụng biện pháp nghệ thuật này là tăng cường tính biểu cảm, gợi cảm xúc và tạo ra âm hưởng đặc biệt cho tác phẩm.
Ví dụ: “Mình ta ta biết, mình ta ta hay.”
Việc lặp lại từ “mình ta” nhấn mạnh sự cô đơn, lẻ loi của nhân vật.
Alt: Hình ảnh minh họa cho sự lặp lại của từ “thương”, thể hiện cảm xúc yêu thương, trân trọng một cách sâu sắc và mạnh mẽ.
Hiểu rõ tác dụng biện pháp nghệ thuật giúp người đọc cảm nhận sâu sắc hơn vẻ đẹp và giá trị của văn học, đồng thời giúp học sinh học tốt hơn môn Ngữ văn, biết cách vận dụng các biện pháp tu từ này trong quá trình sáng tạo văn bản.