Hội nghị Ianta diễn ra vào tháng 2 năm 1945, là một trong những sự kiện lịch sử quan trọng nhất của thế kỷ 20. Hội nghị này không chỉ định hình cục diện thế giới ngay sau Chiến tranh thế giới thứ hai mà còn có những tác động sâu sắc, kéo dài đến tận ngày nay. Để hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của hội nghị này, chúng ta cần xem xét bối cảnh lịch sử, các quyết định chính được đưa ra và những hệ quả mà nó gây ra.
Chiến tranh thế giới thứ hai bước vào giai đoạn cuối, đặt ra hàng loạt vấn đề cấp bách cho các nước Đồng minh. Việc nhanh chóng đánh bại hoàn toàn chủ nghĩa phát xít, tổ chức lại trật tự thế giới sau chiến tranh và phân chia thành quả giữa các nước thắng trận trở thành những ưu tiên hàng đầu. Trong bối cảnh đó, Hội nghị Ianta được triệu tập với sự tham gia của nguyên thủ ba cường quốc: Liên Xô, Mĩ và Anh.
Hội nghị Ianta, với sự tham gia của Stalin, Roosevelt và Churchill, đã bàn về việc tái thiết thế giới sau chiến tranh.
Hội nghị Ianta đã đưa ra những quyết định quan trọng, có ảnh hưởng lớn đến cục diện thế giới sau này:
-
Tiêu diệt chủ nghĩa phát xít: Hội nghị nhấn mạnh quyết tâm đẩy mạnh việc tiêu diệt hoàn toàn chủ nghĩa phát xít Đức và chủ nghĩa quân phiệt Nhật Bản, tạo tiền đề cho việc kết thúc chiến tranh.
-
Thành lập Liên hợp quốc: Ba cường quốc nhất trí thành lập tổ chức Liên hợp quốc nhằm duy trì hòa bình và an ninh thế giới, một bước tiến quan trọng trong việc xây dựng một hệ thống quốc tế đa phương.
-
Phân chia phạm vi ảnh hưởng: Đây có lẽ là quyết định gây tranh cãi nhất của Hội nghị. Các cường quốc thỏa thuận về việc đóng quân tại các nước nhằm giải giáp quân đội phát xít và phân chia phạm vi ảnh hưởng ở châu Âu và châu Á.
- Châu Âu: Quân đội Liên Xô chiếm đóng miền Đông nước Đức, Đông Berlin và các nước Đông Âu, trong khi quân đội Mĩ, Anh và Pháp chiếm đóng miền Tây nước Đức, Tây Berlin và các nước Tây Âu. Vùng Đông Âu thuộc ảnh hưởng của Liên Xô, vùng Tây Âu thuộc phạm vi ảnh hưởng của Mĩ. Áo và Phần Lan trở thành những nước trung lập.
- Châu Á: Liên Xô đồng ý tham chiến chống Nhật Bản với điều kiện giữ nguyên trạng Mông Cổ, trả lại cho Liên Xô miền Nam đảo Sakhalin và các đảo xung quanh, quốc tế hóa thương cảng Đại Liên và khôi phục việc Liên Xô thuê cảng Lữ Thuận. Liên Xô cũng sẽ chiếm 4 đảo thuộc quần đảo Kuril. Mĩ chiếm đóng Nhật Bản, Liên Xô và Mĩ chia nhau kiểm soát bán đảo Triều Tiên theo vĩ tuyến 38.
Bản đồ minh họa sự phân chia khu vực ảnh hưởng ở châu Âu sau Thế chiến II, một hệ quả trực tiếp của Hội nghị Ianta.
Thực chất của Hội nghị Ianta là sự phân chia khu vực đóng quân và khu vực ảnh hưởng giữa các nước thắng trận. Những quyết định này đã tạo ra một trật tự thế giới mới, được gọi là “Trật tự hai cực Ianta”. Theo đó, thế giới bị chia thành hai phe, một bên là phe xã hội chủ nghĩa do Liên Xô đứng đầu và một bên là phe tư bản chủ nghĩa do Mĩ đứng đầu. Hai phe này đối đầu gay gắt trong suốt thời kỳ Chiến tranh Lạnh, kéo dài gần bốn thập kỷ, làm cho quan hệ quốc tế luôn trong tình trạng căng thẳng và phức tạp.
Tác động Của Hội Nghị Ianta không chỉ giới hạn ở việc hình thành trật tự hai cực. Nó còn ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh khác của đời sống quốc tế:
- Sự ra đời của các quốc gia mới: Hội nghị đã tạo điều kiện cho sự ra đời của nhiều quốc gia mới ở châu Âu và châu Á, khi các nước thuộc địa giành được độc lập sau chiến tranh.
- Sự hình thành các liên minh quân sự: Sự đối đầu giữa hai phe dẫn đến sự hình thành của các liên minh quân sự như NATO (Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương) và Hiệp ước Warsaw, làm gia tăng nguy cơ xung đột quân sự trên toàn cầu.
- Sự phát triển của vũ khí hạt nhân: Chiến tranh Lạnh thúc đẩy cuộc chạy đua vũ trang giữa Liên Xô và Mĩ, dẫn đến sự phát triển của vũ khí hạt nhân và nguy cơ hủy diệt hàng loạt.
Mặc dù trật tự hai cực Ianta đã sụp đổ cùng với sự tan rã của Liên Xô vào năm 1991, nhưng những tác động của nó vẫn còn tồn tại đến ngày nay. Sự phân chia thế giới thành các khu vực ảnh hưởng, sự cạnh tranh giữa các cường quốc và những mâu thuẫn âm ỉ từ thời Chiến tranh Lạnh vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến quan hệ quốc tế trong thế kỷ 21.
Trong bối cảnh thế giới ngày nay, việc hiểu rõ về tác động của Hội nghị Ianta là vô cùng quan trọng. Nó giúp chúng ta nhận thức được những di sản của quá khứ và những thách thức mà chúng ta phải đối mặt trong việc xây dựng một trật tự thế giới hòa bình, công bằng và bền vững.
