“Ta Về Mình Có Nhớ Ta?” Câu hỏi ấy vang vọng, trở thành sợi chỉ đỏ xuyên suốt bài thơ Việt Bắc của Tố Hữu, khắc sâu vào tâm khảm mỗi người dân Việt Nam về một giai đoạn lịch sử hào hùng và tình nghĩa cách mạng keo sơn.
Bài thơ không chỉ là lời từ biệt, mà còn là sự khẳng định về một mối tình cảm bền chặt, thủy chung giữa người cán bộ kháng chiến và nhân dân Việt Bắc. Đó là tình đồng chí, đồng bào, là sự gắn bó máu thịt giữa cách mạng và nhân dân.
Mình về mình có nhớ ta?
Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng.
Mình về mình có nhớ không
Nhìn cây nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn?
Câu lục bát mở đầu như một lời thủ thỉ tâm tình, gợi lên bao kỷ niệm về những năm tháng kháng chiến gian khổ nhưng đầy ắp tình người. “Mười lăm năm ấy” không chỉ là thời gian, mà là cả một giai đoạn lịch sử, là sự gắn bó sâu sắc giữa người ra đi và người ở lại. Câu hỏi “Mình về mình có nhớ không” mang âm hưởng của ca dao, dân ca, vừa da diết, vừa thiết tha, thể hiện sự mong nhớ khôn nguôi.
“Nhìn cây nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn?” Gợi nhắc về đạo lý uống nước nhớ nguồn, về sự biết ơn đối với những người đã cưu mang, đùm bọc mình trong những năm tháng khó khăn.
Tiếng ai tha thiết bên cồn
Bâng khuâng trong dạ, bồn chồn bước đi
Áo chàm đưa buổi phân ly
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay…
Hình ảnh “áo chàm” trở thành biểu tượng của Việt Bắc, của sự giản dị, mộc mạc và tấm lòng son sắt của người dân nơi đây. Buổi chia ly đầy xúc động, nghẹn ngào, “cầm tay nhau biết nói gì hôm nay…” thể hiện sự lưu luyến, bịn rịn khó nói thành lời.
Alt: Biểu tượng chứng nhận bạc, gợi nhớ những giá trị lịch sử và văn hóa sâu sắc của bài thơ Việt Bắc.
Mình đi, có nhớ những ngày
Mưa nguồn suối lũ, những mây cùng mù?
Mình về, có nhớ chiến khu
Miếng cơm chấm muối, mối thù nặng vai?
Mình về, rừng núi nhớ ai
Trám bùi để rụng, măng mai để già.
Mình đi, có nhớ những nhà
Hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son
Mình về, còn nhớ núi non
Nhớ khi kháng Nhật, thuở còn Việt Minh
Mình đi, mình có nhớ mình
Tân Trào, Hồng Thái, mái đình cây đa?
Đoạn thơ là một loạt những câu hỏi tu từ liên tiếp, điệp khúc “Mình đi, có nhớ…” như một lời nhắc nhở, gợi lại những kỷ niệm không thể nào quên về Việt Bắc. Từ “mưa nguồn suối lũ, những mây cùng mù” đến “miếng cơm chấm muối, mối thù nặng vai” là những hình ảnh chân thực, sinh động về cuộc sống gian khổ, thiếu thốn nhưng đầy ý chí và quyết tâm của quân và dân ta trong những năm tháng kháng chiến.
“Trám bùi để rụng, măng mai để già” gợi lên sự hoang vắng, tiêu điều của núi rừng khi thiếu vắng bóng người. “Nhà hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son” là hình ảnh đối lập, thể hiện sự nghèo khó về vật chất nhưng giàu có về tình người của người dân Việt Bắc.
Tân Trào, Hồng Thái, mái đình cây đa là những địa danh lịch sử gắn liền với những sự kiện trọng đại của cách mạng Việt Nam. Câu hỏi “Mình đi, mình có nhớ mình” như một lời tự vấn, nhắc nhở về nguồn cội, về trách nhiệm của mỗi người đối với đất nước.
Ta với mình, mình với ta
Lòng ta sau trước mặn mà đinh ninh
Mình đi, mình lại nhớ mình
Nguồn bao nhiêu nước nghĩa tình bấy nhiêu…
Lời khẳng định về sự gắn bó keo sơn, không thể tách rời giữa “ta” và “mình”. Tình cảm ấy “mặn mà đinh ninh”, trước sau như một. “Nguồn bao nhiêu nước nghĩa tình bấy nhiêu…” là một so sánh độc đáo, thể hiện sự sâu sắc, vô tận của tình nghĩa cách mạng.
Nhớ gì như nhớ người yêu
Trăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương
Nhớ từng bản khói cùng sương
Sớm khuya bếp lửa người thương đi về.
Nhớ từng rừng nứa bờ tre
Ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê vơi đầy.
Ta đi, ta nhớ những ngày
Mình đây ta đó, đắng cay ngọt bùi…
Nỗi nhớ Việt Bắc được diễn tả bằng những hình ảnh cụ thể, sinh động, gần gũi với đời sống thường ngày. Từ “trăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương” đến “bản khói cùng sương, sớm khuya bếp lửa người thương đi về” là những khoảnh khắc bình dị nhưng lại khắc sâu vào tâm trí người ra đi.
Alt: Biểu tượng chứng nhận bạc, biểu thị giá trị văn học và tinh thần to lớn của tác phẩm.
Thương nhau, chia củ sắn lùi
Bát cơm sẻ nửa, chăn sui đắp cùng.
Nhớ người mẹ nắng cháy lưng
Địu con lên rẫy, bẻ từng bắp ngô.
Nhớ sao lớp học i tờ
Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan
Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo.
Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều
Chày đêm nện cối đều đều suối xa…
Đoạn thơ là một bức tranh toàn cảnh về cuộc sống ở Việt Bắc trong những năm tháng kháng chiến. Từ “chia củ sắn lùi, bát cơm sẻ nửa, chăn sui đắp cùng” đến “mẹ nắng cháy lưng, địu con lên rẫy, bẻ từng bắp ngô” là những hình ảnh cảm động về sự sẻ chia, đùm bọc lẫn nhau trong khó khăn.
“Lớp học i tờ, đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan” thể hiện tinh thần hiếu học, lạc quan của người dân Việt Bắc. “Tiếng mõ rừng chiều, chày đêm nện cối đều đều suối xa…” là những âm thanh quen thuộc, gắn liền với cuộc sống của người dân nơi đây.
Ta về, mình có nhớ ta
Ta về, ta nhớ những hoa cùng người.
Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng.
Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang.
Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình
Rừng thu trăng rọi hoà bình
Nhớ ai tiếng hát ân tình thuỷ chung.
Lời khẳng định “Ta về, mình có nhớ ta” như một lời hứa hẹn về sự trở lại. Đoạn thơ là một bức tranh tuyệt đẹp về cảnh sắc và con người Việt Bắc. “Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi, đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng” là những hình ảnh mạnh mẽ, khỏe khoắn, thể hiện sức sống của núi rừng.
“Ngày xuân mơ nở trắng rừng, nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang” là những hình ảnh dịu dàng, nên thơ, thể hiện sự khéo léo, đảm đang của người phụ nữ Việt Bắc. “Ve kêu rừng phách đổ vàng, nhớ cô em gái hái măng một mình” là những khoảnh khắc bình yên, tĩnh lặng, gợi lên sự thanh bình của núi rừng.
Alt: Hình ảnh chứng nhận bạc, tượng trưng cho giá trị vĩnh cửu của tình cảm cách mạng.
“Ta về mình có nhớ ta?” Câu hỏi ấy vẫn vang vọng, nhưng giờ đây, nó mang một ý nghĩa mới. Nó không chỉ là sự mong nhớ, mà còn là sự khẳng định về một mối tình cảm không thể phai nhòa, là sự tin tưởng vào một tương lai tươi sáng của đất nước. Bài thơ Việt Bắc, với câu hỏi “Ta về mình có nhớ ta?”, đã trở thành một khúc tình ca bất hủ, khắc sâu vào trái tim mỗi người dân Việt Nam.
