Chủ nghĩa tư bản, với những đặc trưng về sở hữu tư nhân và tự do kinh doanh, đã trải qua một quá trình xác lập đầy biến động ở cả châu Âu và Bắc Mỹ. Quá trình này không chỉ định hình lại nền kinh tế mà còn thay đổi sâu sắc cấu trúc xã hội và chính trị của các quốc gia.
Ở châu Âu, sự xác lập của chủ nghĩa tư bản gắn liền với các cuộc cách mạng tư sản, mà tiêu biểu là Cách mạng tư sản Anh và Cách mạng tư sản Pháp.
Sau những biến động chính trị và xã hội sâu sắc, chủ nghĩa tư bản dần chiếm ưu thế, thay thế cho chế độ phong kiến lỗi thời. Những tư tưởng về tự do, bình đẳng, và quyền sở hữu tư nhân trở thành nền tảng cho sự phát triển kinh tế.
Cách mạng công nghiệp, bắt đầu từ Anh và lan rộng ra khắp châu Âu, đã tạo ra những biến đổi mang tính cách mạng trong sản xuất và đời sống.
Sự ra đời của máy móc, công xưởng, và các ngành công nghiệp mới đã thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tạo ra một tầng lớp công nhân mới. Chủ nghĩa tư bản không chỉ là một hệ thống kinh tế mà còn là một lực lượng xã hội mạnh mẽ, làm thay đổi cấu trúc giai cấp và quan hệ xã hội.
Ở Bắc Mỹ, Chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa Anh đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong quá trình xác lập chủ nghĩa tư bản.
Sự ra đời của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ, với một hệ thống chính trị dựa trên các nguyên tắc dân chủ và tự do kinh tế, đã tạo ra một môi trường thuận lợi cho chủ nghĩa tư bản phát triển.
Trong suốt thế kỷ 19, các cuộc cách mạng tư sản tiếp tục diễn ra ở nhiều nước châu Âu, dưới nhiều hình thức khác nhau, từ các cuộc chiến tranh thống nhất quốc gia đến các cuộc cải cách chính trị và xã hội. Kết quả là, chủ nghĩa tư bản đã trở thành hệ thống kinh tế và chính trị thống trị ở phần lớn châu Âu và Bắc Mỹ. Sự xác lập của chủ nghĩa tư bản không phải là một quá trình tuyến tính và suôn sẻ, mà là một cuộc đấu tranh liên tục giữa các lực lượng xã hội khác nhau, giữa cái cũ và cái mới. Tuy nhiên, với những ưu điểm vượt trội về năng suất và khả năng tạo ra của cải, chủ nghĩa tư bản đã chứng tỏ sức sống và khả năng thích nghi của mình, trở thành động lực chính cho sự phát triển kinh tế và xã hội của thế giới hiện đại.
