Nam Cao, một nhà văn hiện thực xuất sắc, đã khắc họa sâu sắc cuộc đời Chí Phèo, một nhân vật điển hình cho bi kịch tha hóa của người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám. Tác phẩm không chỉ là lời tố cáo xã hội mà còn là tiếng chuông cảnh tỉnh về giá trị nhân văn và sức mạnh tiềm ẩn của khát vọng lương thiện trong mỗi con người.
Chí Phèo, từ một người nông dân hiền lành, chất phác, đã bị đẩy vào con đường tha hóa, trở thành “con quỷ dữ” của làng Vũ Đại. Quá trình này là một bức tranh chân thực về sự tàn bạo của xã hội thực dân phong kiến, đồng thời là lời khẳng định về sức sống mãnh liệt của bản chất lương thiện trong con người.
Trước khi bị tha hóa, Chí Phèo là một chàng trai khỏe mạnh, có lòng tự trọng và khát vọng về một cuộc sống bình dị.
Sau đó, nhà tù thực dân đã cướp đi của Chí Phèo tuổi trẻ, ước mơ và nhân phẩm.
Nhưng bi kịch bắt đầu khi Chí Phèo bị Bá Kiến ghen tuông vô cớ và đẩy vào tù. Môi trường nhà tù tàn bạo đã biến đổi Chí Phèo cả về thể xác lẫn tinh thần.
Sự tha hóa của Chí Phèo không chỉ thể hiện ở vẻ ngoài mà còn ở hành động và suy nghĩ. Hắn trở thành công cụ trong tay Bá Kiến, gây ra bao đau khổ cho dân làng.
Ra tù, Chí Phèo trở thành một kẻ lưu manh, côn đồ, sống bằng nghề đâm thuê chém mướn. Hắn chìm đắm trong rượu chè, chửi bới, phá phách, trở thành nỗi khiếp sợ của cả làng Vũ Đại.
Chí Phèo trong cơn say, trở thành công cụ của Bá Kiến để đàn áp và bóc lột người dân lương thiện. Quá trình tha hóa này là một lời tố cáo đanh thép đối với xã hội bất công, đã đẩy người nông dân vào bước đường cùng.
Sự gặp gỡ với Thị Nở là một bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời Chí Phèo. Tình yêu thương và sự chăm sóc của Thị Nở đã đánh thức phần người lương thiện trong Chí.
Bát cháo hành của Thị Nở không chỉ là phương thuốc giải cảm mà còn là liều thuốc chữa lành tâm hồn chai sạn của Chí Phèo. Lần đầu tiên sau bao năm tháng, Chí Phèo cảm nhận được sự ấm áp của tình người và khao khát được trở lại cuộc sống lương thiện.
Sau những ngày hạnh phúc ngắn ngủi bên Thị Nở, Chí Phèo lại rơi vào bi kịch khi bị bà cô Thị Nở từ chối.
Bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người đã đẩy Chí Phèo đến bờ vực tuyệt vọng. Hắn nhận ra rằng, dù khao khát lương thiện đến đâu, hắn cũng không thể thoát khỏi quá khứ tội lỗi và sự ruồng bỏ của xã hội.
Trong cơn phẫn uất, Chí Phèo đã đến nhà Bá Kiến để trả thù.
Nhưng hành động cuối cùng của Chí Phèo, giết Bá Kiến và tự sát, không chỉ là sự trả thù mà còn là sự thức tỉnh về nhân phẩm. Chí Phèo chọn cái chết để bảo vệ chút lương thiện còn sót lại trong mình, để không tiếp tục sống cuộc đời của một con quỷ.
Câu hỏi cuối cùng của Chí Phèo trước khi chết: “Ai cho tao lương thiện?”, là một lời tố cáo đanh thép đối với xã hội bất công, đồng thời là lời kêu gọi về sự công bằng và lòng trắc ẩn.
Cái chết của Chí Phèo là một bi kịch, nhưng nó cũng là một lời cảnh tỉnh về giá trị nhân văn và sức mạnh của khát vọng lương thiện. Chí Phèo chết, nhưng tiếng vọng về bi kịch của hắn vẫn còn vang vọng mãi trong lòng người đọc, nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm đối với những số phận bị vùi dập và khát khao xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn.
