Sự tan rã của Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu vào cuối những năm 1980 và đầu những năm 1990 là một trong những biến động chính trị lớn nhất của thế kỷ 20. Sự kiện này đã tạo ra những thách thức nghiêm trọng đối với chủ nghĩa Mác-Lênin và dẫn đến nhiều tranh luận, phân tích về nguyên nhân và hậu quả của nó.
1. Các Quan Điểm Sai Lầm Về Sự Sụp Đổ
Nhiều học giả phương Tây cho rằng sự sụp đổ của Liên Xô và Đông Âu đánh dấu sự kết thúc của chủ nghĩa Mác-Lênin. Một số người còn cho rằng học thuyết này chỉ phù hợp với thế kỷ 19 và không còn phù hợp với thế kỷ 20, đặc biệt là trong bối cảnh Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư và toàn cầu hóa. Từ đó, họ tuyên truyền rằng chủ nghĩa Mác-Lênin đã lỗi thời và cần loại bỏ.
Sự sụp đổ của Bức tường Berlin, một biểu tượng của sự chia cắt Đông-Tây, thường được các nhà bình luận phương Tây coi là minh chứng cho sự thất bại của chủ nghĩa xã hội và chiến thắng của chủ nghĩa tư bản.
Sự sụp đổ cũng làm trỗi dậy các quan điểm mạo danh Mác-Lênin, kêu gọi bảo vệ học thuyết này nhưng thực chất gây nghi ngờ, chia rẽ và xói mòn cơ sở lý luận của nó. Một số người quy sự sụp đổ cho sai lầm từ gốc của chủ nghĩa Mác-Lênin.
2. Nguyên Nhân Sâu Xa Của Sự Sụp Đổ
Sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu không phải là sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội nói chung, mà là sự sụp đổ của một mô hình chủ nghĩa xã hội tập trung, quan liêu, bao cấp và xa rời quần chúng. Mô hình này có nhiều khuyết tật không được phát hiện và khắc phục kịp thời, dẫn đến sự sụp đổ.
Nguyên nhân trực tiếp bao gồm sai lầm trong đường lối cải tổ của lãnh đạo Đảng và Nhà nước Liên Xô, sự phản bội lại lý tưởng xã hội chủ nghĩa của một số lãnh đạo cao nhất, âm mưu và hoạt động “diễn biến hòa bình” của chủ nghĩa đế quốc và sự chống phá của các thế lực thù địch. Không thể quy sự sụp đổ cho chủ nghĩa Mác-Lênin, mà là do sự nhận thức sai, vận dụng sai và sự phản bội lại chủ nghĩa Mác-Lênin của một số lãnh đạo.
Nguyên nhân khách quan:
- Xây dựng chủ nghĩa xã hội là con đường mới mẻ, khó khăn và phức tạp chưa có tiền lệ.
- Sự chống phá quyết liệt của chủ nghĩa tư bản, chủ nghĩa đế quốc.
- Hầu hết các nước xã hội chủ nghĩa có điểm xuất phát thấp, cơ sở vật chất, kỹ thuật và trình độ phát triển kinh tế còn hạn chế.
- Ảnh hưởng quá lớn của mô hình Xô Viết, coi đó là mô hình duy nhất của chủ nghĩa xã hội.
Nguyên nhân chủ quan:
- Hạn chế trong tổng kết thực tiễn, bổ sung lý luận của Đảng Cộng sản.
- Yếu kém, khuyết điểm trong đường lối chính trị, sự vận hành kém hiệu quả của hệ thống chính trị và pháp luật xã hội chủ nghĩa.
- Vi phạm cơ bản trong công tác xây dựng Đảng ở nhiều quốc gia.
- Mâu thuẫn, mất đoàn kết, thiếu thống nhất trong nội bộ hệ thống xã hội chủ nghĩa.
Cuộc biểu tình tại Quảng trường Thiên An Môn năm 1989, một sự kiện lớn diễn ra trong bối cảnh thế giới chứng kiến sự suy yếu của Liên Xô, cho thấy những áp lực chính trị và xã hội mà các quốc gia xã hội chủ nghĩa phải đối mặt.
Sự tan rã của Liên Xô và Đông Âu là sự tan rã của một mô hình xã hội chủ nghĩa, không phải là sự kết thúc của chủ nghĩa Mác-Lênin hay chủ nghĩa xã hội khoa học. Từ đó, nhiều trào lưu, xu hướng mới nảy sinh trong nhận thức, lý luận về chủ nghĩa xã hội. Các Đảng Cộng sản đã có những nhận thức mới, phù hợp hơn về những mô hình xã hội chủ nghĩa, trên cơ sở kế thừa những giá trị lý luận của học thuyết Mác-Lênin và vận dụng vào điều kiện lịch sử cụ thể của từng quốc gia.
3. Giá Trị Bền Vững Của Chủ Nghĩa Mác-Lênin
Chủ nghĩa Mác-Lênin vẫn là thế giới quan, phương pháp luận khoa học cho chúng ta nhận thức và giải quyết những vấn đề thực tiễn của thế giới đương đại, xây dựng chủ nghĩa xã hội và thực hiện sự nghiệp đổi mới thành công.
- Phương pháp biện chứng duy vật: Xem xét sự vật, hiện tượng trong trạng thái luôn phát triển và trong mối quan hệ với các sự vật, hiện tượng khác.
- Quan niệm duy vật về lịch sử: Giúp con người nhận thức xã hội, thực tiễn một cách đúng đắn và còn nguyên giá trị.
- Lý luận hình thái kinh tế – xã hội: Chỉ ra rằng sự phát triển của xã hội loài người là sự phát triển có quy luật, được quy định bởi mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng.
- Học thuyết giá trị thặng dư: Vạch trần bản chất bóc lột lao động làm thuê của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa.
- Lý luận về chủ nghĩa xã hội khoa học: Chỉ ra tính tất yếu thay thế chủ nghĩa tư bản bằng chủ nghĩa xã hội.
Hình ảnh V.I. Lenin, một biểu tượng của chủ nghĩa cộng sản, nhắc nhở về những nỗ lực xây dựng một xã hội công bằng và bình đẳng, dù con đường thực hiện còn nhiều thách thức và khó khăn.
Sức sống của học thuyết Mác trong thời đại ngày nay thể hiện ở chỗ: các giá trị bền vững trong các học thuyết cơ bản của ông đã và vẫn sẽ là lý luận và phương pháp luận để nhận thức, cải tạo thế giới. Không thể vì sự sụp đổ của chế độ XHCN theo mô hình Xô viết mà quy kết đó là “sự phá sản” của chủ nghĩa Mác – Lênin.
Đối với Đảng Cộng sản Việt Nam, chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động. Trong bối cảnh hiện nay, việc đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng càng trở nên cấp thiết để đối phó với các thách thức và âm mưu chống phá của các thế lực thù địch.