Sự thống trị tàn bạo của thực dân Pháp đã đẩy mâu thuẫn dân tộc lên đến đỉnh điểm, dẫn đến hàng loạt phong trào yêu nước với các khuynh hướng khác nhau nhằm giải quyết mâu thuẫn này. Các phong trào như Cần Vương, Đông Du, cải cách của Phan Chu Trinh, và khởi nghĩa Yên Thế dù quyết liệt nhưng đều thất bại do thiếu đường lối cứu nước đúng đắn và một tổ chức lãnh đạo đủ mạnh để tập hợp toàn dân tộc.
Trong bối cảnh đó, vào tháng 6 năm 1911, Nguyễn Tất Thành rời Tổ quốc để tìm con đường giải phóng dân tộc. Đến năm 1920, Nguyễn Ái Quốc tiếp thu chủ nghĩa Mác-Lênin, một bước ngoặt không chỉ cho cuộc đời cách mạng của Người mà còn cho cả cách mạng Việt Nam. Chủ nghĩa Mác-Lênin soi sáng cho Nguyễn Ái Quốc thấy rằng, để cứu nước cần phải có “Đảng cách mệnh” để vận động, tổ chức quần chúng và liên lạc với các dân tộc bị áp bức và vô sản giai cấp trên toàn thế giới. Từ đó, Người tích cực chuẩn bị mọi mặt cho việc thành lập một chính đảng vô sản ở Việt Nam, truyền bá chủ nghĩa Mác-Lênin, đưa phong trào công nhân từ tự phát lên tự giác và phong trào yêu nước dần chuyển sang lập trường cộng sản.
Tháng 3 năm 1929, Chi bộ Cộng sản đầu tiên ra đời tại số nhà 5D Hàm Long, Hà Nội, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc hình thành tổ chức cộng sản tại Việt Nam.
Ngày 1 tháng 5 năm 1929, tại Đại hội toàn quốc của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên ở Hương Cảng, đoàn đại biểu Bắc Kỳ đề nghị thành lập Đảng Cộng sản, nhưng không được chấp nhận. Trở về nước, ngày 17 tháng 6 năm 1929, các đảng viên Chi bộ Cộng sản 5D Hàm Long tuyên bố thành lập Đông Dương Cộng sản Đảng. Ngày 25 tháng 7 năm 1929, An Nam Cộng sản Đảng ra đời ở Nam Kỳ. Tháng 9 năm 1929, Đông Dương Cộng sản Liên đoàn được thành lập ở Trung Kỳ.
Sự ra đời của ba tổ chức cộng sản chỉ trong một thời gian ngắn phản ánh xu thế tất yếu của phong trào đấu tranh cách mạng ở Việt Nam. Tuy nhiên, việc tồn tại ba tổ chức cộng sản hoạt động riêng rẽ trong cùng một quốc gia lại tiềm ẩn nguy cơ chia rẽ lớn. Do đó, yêu cầu cấp thiết của cách mạng lúc bấy giờ là cần có một đảng thống nhất lãnh đạo. Nguyễn Ái Quốc, người chiến sĩ cách mạng lỗi lạc, là người duy nhất có đủ năng lực và uy tín để đáp ứng yêu cầu lịch sử này, thống nhất các tổ chức cộng sản thành một Đảng Cộng sản duy nhất ở Việt Nam. Sự Ra đời Của Ba Tổ Chức Cộng Sản ở Việt Nam Năm 1929 đã Khẳng định tính tất yếu của lịch sử, nhu cầu bức thiết về một tổ chức lãnh đạo thống nhất, có khả năng tập hợp và dẫn dắt phong trào cách mạng Việt Nam đi đến thắng lợi.
Từ ngày 3 đến 7 tháng 2 năm 1930, Hội nghị hợp nhất ba tổ chức Cộng sản diễn ra tại Cửu Long (Hương Cảng, Trung Quốc) dưới sự chủ trì của đồng chí Nguyễn Ái Quốc. Hội nghị đã nhất trí thành lập đảng thống nhất, lấy tên là Đảng Cộng sản Việt Nam, thông qua các văn kiện quan trọng như Chánh cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt, Chương trình tóm tắt và Điều lệ vắn tắt của Đảng. Ngày 3 tháng 2 năm 1930 trở thành Ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam.
Hội nghị hợp nhất các tổ chức cộng sản Việt Nam có tầm vóc lịch sử như một Đại hội thành lập Đảng. Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời là kết quả của cuộc đấu tranh giai cấp và đấu tranh dân tộc ở Việt Nam trong những năm đầu thế kỷ XX, là sự kết hợp giữa chủ nghĩa Mác-Lênin với phong trào công nhân và phong trào yêu nước, là kết quả của quá trình lựa chọn, sàng lọc nghiêm khắc của lịch sử, và là kết quả của quá trình chuẩn bị đầy đủ về chính trị, tư tưởng và tổ chức của một tập thể chiến sĩ cách mạng, đứng đầu là đồng chí Nguyễn Ái Quốc.
Đây là một mốc son lớn, đánh dấu bước ngoặt trọng đại trong lịch sử cách mạng Việt Nam, chấm dứt cuộc khủng hoảng về đường lối cứu nước kéo dài nhiều thập kỷ. Chánh cương vắn tắt và Sách lược vắn tắt do đồng chí Nguyễn Ái Quốc khởi thảo, được Hội nghị thành lập Đảng thông qua, đã xác định con đường cách mạng Việt Nam là tiến hành cách mạng giải phóng dân tộc, tiến lên chủ nghĩa xã hội. Độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội là con đường cách mạng duy nhất đúng đắn để thực hiện mục tiêu giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng xã hội và giải phóng con người. Sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam với Cương lĩnh, đường lối cách mạng đúng đắn chứng tỏ giai cấp công nhân Việt Nam đã trưởng thành, đủ sức lãnh đạo cách mạng.
Sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam gắn liền với tên tuổi của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh, người sáng lập và rèn luyện Đảng ta.
