Sau chiến thắng Bạch Đằng năm 939, Ngô Quyền xưng vương, đánh dấu một bước ngoặt lịch sử, mở ra thời kỳ độc lập tự chủ cho dân tộc. Tuy nhiên, nhà nước thời Ngô còn sơ khai và chưa đủ mạnh để quản lý đất nước hiệu quả.
Năm 944, Ngô Quyền qua đời, đất nước rơi vào cảnh “Loạn 12 sứ quân”. Trong bối cảnh đó, nhà Tống ở Trung Quốc trỗi dậy, đe dọa xâm lược nước ta. Tình thế nguy nan đặt ra yêu cầu cấp bách phải thống nhất đất nước.
Từ Hoa Lư, Đinh Bộ Lĩnh đã đứng lên dẹp loạn, thống nhất giang sơn vào cuối năm 967, mở ra một kỷ nguyên mới cho dân tộc.
Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi Hoàng đế, đặt tên nước là Đại Cồ Việt, đóng đô ở Hoa Lư, xây dựng triều chính. Mùa xuân năm 970, ông tự đặt niên hiệu Thái Bình, khẳng định nền độc lập, tự chủ của quốc gia. Việc xưng đế, đặt quốc hiệu, dựng kinh đô, định niên hiệu cho thấy ý chí độc lập, tự cường mạnh mẽ của dân tộc ta.
Đinh Tiên Hoàng xây dựng nhà nước quân chủ trung ương tập quyền, đặt nền móng cho sự phát triển của quốc gia Đại Cồ Việt. Đây là nhà nước đầu tiên của Việt Nam trong lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong quá trình xây dựng và bảo vệ tổ quốc.
Dưới thời nhà Đinh (968-980), bộ máy nhà nước được tổ chức thành ba cấp: Triều đình Trung ương – Đạo – Giáp, Xã. Mặc dù còn sơ khai, bộ máy hành chính này đã thể hiện ý chí xây dựng một nhà nước độc lập, tự chủ.
Quân đội Đại Cồ Việt thời Đinh rất mạnh, được tổ chức thành “Thập đạo quân”. Binh lính được trang bị quân phục thống nhất và vũ khí đầy đủ. Nhà nước Đại Cồ Việt thời Đinh đặc biệt chú trọng xây dựng quân đội mạnh để bảo vệ nền độc lập của đất nước.
Về luật pháp, Đinh Tiên Hoàng đặt chức Đô hộ phủ sĩ sư coi việc hình án. Tuy luật pháp còn nghiêm khắc, nhưng đây là bước khởi đầu cho việc xây dựng một nền pháp chế của nhà nước độc lập.
Kinh tế nông nghiệp được chú trọng phát triển. Nhà vua nắm toàn bộ ruộng đất, vừa để khẳng định quyền lực, vừa để phát triển sản xuất. Một số ngành nghề thủ công cũng được chú ý. Đồng tiền đầu tiên của đất nước, “Đồng Thái Bình Hưng Bảo”, được phát hành, thúc đẩy giao thương.
Vua Đinh Tiên Hoàng cũng chú ý đến phát triển văn hóa, xây dựng nhiều chùa chiền. Đạo Phật có vị trí quan trọng trong đời sống xã hội. Nhà vua cũng có chính sách đối ngoại khéo léo để giữ gìn hòa bình.
Nhà nước Đại Cồ Việt thời Đinh chỉ tồn tại trong 12 năm, nhưng có vị trí vô cùng quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Nó tạo cơ hội cho các vương triều sau này củng cố và phát triển đất nước. Từ đây, dân tộc Việt Nam vươn lên mạnh mẽ, đủ sức chống lại mọi kẻ thù xâm lược. Đây chính là nhà nước mở đầu cho thời kỳ độc lập, tự chủ lâu dài của dân tộc.
Như vậy, Nhà nước Đại Cồ Việt thời Đinh xứng đáng với vị trí mở đầu cho thời kỳ độc lập tự chủ lâu dài của dân tộc.
Dưới thời Tiền Lê và thời kỳ đầu của nhà Lý (980-1054), Nhà nước Đại Cồ Việt tiếp tục phát triển, nền độc lập tự chủ được củng cố vững chắc.
Đến thời nhà Lý năm 1042, Lý Thái Tông cho soạn bộ “Hình thư”, bộ luật thành văn đầu tiên của Việt Nam, thể hiện bước tiến quan trọng trong việc trị nước.
Nhà nước Đại Cồ Việt ra đời đã khẳng định sức mạnh của ý chí độc lập dân tộc. Đây là nhà nước quân chủ trung ương tập quyền đầu tiên của Việt Nam trong lịch sử.
Nhà nước Đại Cồ Việt đã mở ra những trang sử vẻ vang của dân Việt Nam trong thời kỳ đầu xây dựng và bảo vệ đất nước – kỷ nguyên độc lập, tự chủ lâu dài. Các vương triều phương Bắc xâm lược đều bị đánh bại. Các chính sách của Nhà nước Đại Cồ Việt đã đặt nền móng cho sự phát triển của đất nước sau này.
