Sông Nin, dòng sông linh thiêng và huyền thoại, đóng vai trò then chốt trong sự hình thành và phát triển của các nền văn minh, lịch sử và đời sống của nhiều quốc gia châu Phi, bao gồm Ethiopia, CHDC Congo, Kenya, Uganda, Tanzania, Rwanda, Burundi, Sudan và đặc biệt là Ai Cập. Tuy nhiên, dòng sông này đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng do biến đổi khí hậu và tác động tiêu cực từ các hoạt động của con người.
Các nhà lãnh đạo Ai Cập kỳ vọng rằng Hội nghị COP27, diễn ra tại Sharm El-Sheikh, có thể góp phần giải quyết những vấn đề cấp bách mà sông Nin đang phải đối mặt, trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng trở nên nghiêm trọng.
Trong nửa thế kỷ qua, lưu lượng dòng chảy của sông Nin đã giảm đáng kể. Sự xâm nhập ngày càng sâu của Địa Trung Hải vào Đồng bằng sông Nin, khu vực nông nghiệp quan trọng của Ai Cập, đang đe dọa đến an ninh lương thực của quốc gia này.
Theo dự báo của Liên Hiệp Quốc, tình trạng hạn hán kéo dài ở Đông Phi có thể khiến dòng chảy sông Nin giảm tới 70%. Nếu mực nước biển dâng lên chỉ một mét, một phần ba diện tích khu vực màu mỡ này có thể bị nhấn chìm, buộc hàng triệu người phải rời bỏ nhà cửa. Nghiên cứu gần đây cho thấy hàng nghìn mẫu Anh ở đồng bằng sông Nin có nguy cơ biến mất dưới nước vào cuối thế kỷ này do nhiễm mặn và các yếu tố khác.
George Zittis, đồng tác giả của báo cáo, nhấn mạnh những thách thức nghiêm trọng đối với cơ sở hạ tầng và nông nghiệp ven biển, cũng như nguy cơ nhiễm mặn các tầng chứa nước ngầm.
Theo FAO, Đồng bằng sông Nin là nơi sinh sống của khoảng 40% dân số Ai Cập và đóng góp một nửa vào nền kinh tế của quốc gia này. Tình trạng xâm nhập mặn và suy giảm nguồn nước ngọt sẽ ảnh hưởng nặng nề đến các trang trại và nghề cá dọc theo hai nhánh sông Nile, Rosetta và Damietta, gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với an ninh lương thực và xuất khẩu.
Biển Xâm Thực: Mối Đe Dọa Ngày Càng Lớn
Từ năm 1986 đến 2009, biển đã xâm nhập sâu vào Đồng bằng sông Nin, do dòng chảy yếu của sông không đủ sức chống lại sự xâm thực của nước biển. Mực nước Địa Trung Hải đã tăng lên đáng kể trong thế kỷ 20 do biến đổi khí hậu.
Việc xây dựng đập Aswan từ những năm 1960 đã ngăn chặn phù sa bồi đắp cho đồng bằng, làm xáo trộn sự cân bằng tự nhiên và khiến các doi đất ở cửa sông Nin biến mất.
UNEP cảnh báo rằng nếu nhiệt độ trái đất tiếp tục tăng, Địa Trung Hải sẽ xâm lấn Đồng bằng sông Nin với tốc độ ngày càng nhanh, gây ra thảm họa cho Ai Cập, nơi đồng bằng sông Nin đóng vai trò là nguồn cung cấp lương thực quan trọng.
Tình Trạng Nhiễm Mặn: Hậu Quả Khôn Lường
Người dân sống dọc theo bờ biển Địa Trung Hải đã cảm nhận rõ rệt những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, đặc biệt là tình trạng nước mặn xâm nhập và suy giảm nguồn nước ngọt.
Ông Mohamed Abdel Monem, Cố vấn cấp cao của FAO, cho biết nước mặn xâm nhập vào các vùng canh tác rộng lớn, gây nhiễm mặn đất, làm chết cây trồng và ảnh hưởng đến an ninh lương thực.
Nông dân địa phương cho biết rau củ giờ đây có hương vị khác biệt và không thể trồng được nhiều loại cây như trước do nước mặn. Để đối phó với tình trạng này, họ phải sử dụng máy bơm để đưa nước ngọt từ sông Nin vào khử mặn hoặc nâng đất lên để tránh nhiễm mặn.
Ông Sayed Mohammed, một nông dân ở Kafr El-Dawar, cho biết chi phí bơm nước ngọt ngày càng tăng, gây khó khăn cho người dân địa phương, khiến nhiều người phải bỏ ruộng.
FAO đang triển khai chương trình hỗ trợ hệ thống tưới tiêu bằng năng lượng mặt trời để giảm chi phí và nâng cao thu nhập cho nông dân, giúp họ duy trì sản xuất nông nghiệp.
Hậu Quả Nghiêm Trọng: Tương Lai Bấp Bênh
IPCC dự đoán sông Nin sẽ mất phần lớn dòng chảy vào cuối thế kỷ này, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh kế của người dân và sự phát triển của nhiều quốc gia phụ thuộc vào sông Nin.
Tình trạng nóng lên toàn cầu cũng làm gia tăng tần suất và cường độ của lũ lụt và bão lớn ở Đông Phi, gây thêm áp lực lên nguồn nước và hệ sinh thái của sông Nin.
Dự án đập Đại Phục Hưng trên sông Nile Xanh tại Ethiopia, mặc dù hứa hẹn mang lại nguồn điện năng lớn, cũng gây ra những lo ngại về việc giảm lưu lượng dòng chảy của sông Nin và ảnh hưởng đến các quốc gia hạ nguồn như Ai Cập và Sudan.
Bên cạnh đó, lượng phù sa của sông Nin ngày càng suy giảm do việc xây dựng các đập thủy điện, ảnh hưởng đến năng suất nông nghiệp và sinh kế của người dân.
Sông Nin đang đối mặt với những thách thức to lớn do biến đổi khí hậu, khai thác quá mức và tác động của con người. Cần có những biện pháp ứng phó kịp thời và sự hợp tác của cộng đồng quốc tế để bảo vệ dòng sông huyền thoại này cho các thế hệ tương lai.
