Sông Ngòi Bắc Bộ đóng vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế, văn hóa và xã hội của khu vực. Với mạng lưới sông dày đặc, các dòng sông không chỉ cung cấp nguồn nước tưới tiêu, sinh hoạt mà còn là tuyến giao thông thủy huyết mạch, góp phần thúc đẩy giao thương và phát triển kinh tế. Bài viết này sẽ đi sâu vào đặc điểm của hệ thống sông ngòi Bắc Bộ, phân tích vai trò và tiềm năng khai thác của chúng.
Bắc Giang là một tỉnh thuộc vùng trung du và miền núi phía Bắc, sở hữu hệ thống sông ngòi đa dạng, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế – xã hội. Ba con sông lớn của Bắc Giang là những con sông dài trên 100 km, có lưu vực và lượng nước trung bình so với hệ thống sông ngòi lớn nhỏ của các tỉnh phía Bắc đồng bằng Bắc Bộ. Tổng chiều dài của 3 sông (sông Cầu, sông Thương, sông Lục Nam) là 354 km, trong đó 222 km do Trung ương quản lý, đảm bảo giao thông thủy cho các phương tiện trọng tải đến 500 tấn và 132 km do địa phương quản lý.
Sông Thương là một trong những con sông quan trọng của hệ thống sông ngòi Bắc Bộ. Sông Thương hợp lưu với sông Thái Bình tại Phả Lại, có các chi lưu chính là sông Hóa, sông Sỏi và sông Trung, với tổng chiều dài 150 km, đoạn qua Bắc Giang dài 94 km. Trong đó, 62 km do Trung ương quản lý (từ Bố Hạ đến ngã ba Lác) đã được công bố là tuyến đường thủy nội địa quốc gia, với luồng tương đối ổn định, chiều sâu luồng 1,5 – 2,0m, chiều rộng luồng 30 – 40m; 32 km còn lại do địa phương quản lý. Lưu lượng nước hàng năm khoảng 1,46 tỷ m3. Hệ thống thủy nông Cầu Sơn trên sông Thương phục vụ tưới tiêu cho các huyện Lạng Giang, Lục Nam và thành phố Bắc Giang.
Sông Lục Nam, một chi lưu quan trọng của hệ thống sông ngòi Bắc Bộ, hợp lưu với sông Thương tại ngã ba Nhãn, có chiều dài 278 km, đoạn qua Bắc Giang dài 150 km. Trong đó, Trung ương quản lý 56 km (từ Chũ đến ngã ba Nhãn); địa phương quản lý 94 km (từ thị trấn Chũ, huyện Lục Ngạn đến xã Hữu Sản, huyện Sơn Động, giáp Lạng Sơn). Sông bắt nguồn từ vùng núi Kham (Đình Lập, Lạng Sơn), chảy theo hướng Tây Nam qua các huyện Sơn Động, Lục Ngạn, Lục Nam (Bắc Giang) và hợp lưu với sông Thương tại khu vực giáp ranh giữa Đức Giang, Trí Yên và Hưng Đạo. Sông Lục Nam có các phụ lưu như sông Bò, sông Lê Ngạc, sông Chỉ Tác, sông Đan Hộ (bên tả ngạn) và sông Căn, sông Gốm, sông Cỏ Mạt (bên hữu ngạn). Lưu lượng nước hàng năm khoảng 1,86 tỷ m3.
Sông Cầu, một phần của hệ thống sông Thái Bình, có chiều dài 290km, đoạn qua Bắc Giang dài 110 km. Trung ương quản lý 104 km (từ Hà Châu đến ngã ba Lác), địa phương quản lý 6 km (từ xã Hợp Thịnh đến xã Đồng Tân, huyện Hiệp Hòa). Sông Cầu có hai chi lưu lớn ở hữu ngạn là sông Công và sông Cà Lồ. Lưu lượng nước sông Cầu hàng năm khoảng 4,2 tỷ m3. Hệ thống thủy nông trên sông Cầu phục vụ tưới tiêu cho các huyện Tân Yên, Hiệp Hòa, thị xã Việt Yên, một phần thành phố Bắc Giang và huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.
Ngoài ba con sông chính, Bắc Giang còn có hệ thống sông nhánh, kênh mương và hai hồ lớn là hồ Cấm Sơn và hồ Khuôn Thần (huyện Lục Ngạn), tuy nhiên tiềm năng khai thác vẫn chưa được phát huy tối đa. Việc quản lý và khai thác hiệu quả hệ thống sông ngòi này có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển bền vững của tỉnh Bắc Giang nói riêng và vùng Bắc Bộ nói chung. Cần có các giải pháp đồng bộ về quy hoạch, đầu tư, bảo vệ môi trường để khai thác tối đa tiềm năng và giảm thiểu tác động tiêu cực đến hệ sinh thái sông ngòi.
