Đoạn thơ trong bài “Tây Tiến” của Quang Dũng không chỉ là một phần của tác phẩm, mà là một bức tranh khắc họa sâu sắc về hình ảnh người lính Tây Tiến và sự hy sinh cao cả của họ. Nỗi nhớ đồng đội, tình cảm gắn bó và sự mất mát được thể hiện qua từng câu chữ, tạo nên một khúc tráng ca bi hùng về một thời kỳ lịch sử.
… Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc,
Quân xanh màu lá dữ oai hùm.
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới,
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm.
Rải rác biên cương mồ viễn xứ,
Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh,
Áo bào thay chiếu anh về đất,
Sông Mã gầm lên khúc độc hành.
Từ khung cảnh núi rừng Tây Bắc hùng vĩ, hiểm trở, hình ảnh đoàn quân Tây Tiến hiện lên đầy ấn tượng.
“Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc,
Quân xanh màu lá dữ oai hùm.”
Câu thơ thoạt nghe có vẻ ngang tàng, pha chút hài hước của lính tráng, nhưng ẩn sâu bên trong là những khó khăn, gian khổ mà đoàn quân phải đối mặt. Cái “không mọc tóc” là di chứng của những cơn sốt rét rừng quái ác, làm suy kiệt sức lực của người lính. “Quân xanh màu lá” cho thấy sự khắc nghiệt của bệnh tật, của môi trường sống khắc nghiệt. Tuy vậy, những khó khăn đó không làm mất đi vẻ oai phong, dữ dội của họ. “Mắt trừng gửi mộng qua biên giới…”
Đoàn quân tuy mệt mỏi, xanh xao nhưng vẫn giữ trong mình tinh thần chiến đấu mạnh mẽ. Ánh mắt “trừng” thể hiện quyết tâm, ý chí chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Bên cạnh đó, họ còn mang trong mình những ước mơ, khát vọng về một cuộc sống tươi đẹp. “Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm.”
Những người lính Tây Tiến, phần lớn là những chàng trai Hà Nội hào hoa, dù khoác lên mình bộ quân phục, dấn thân vào gian khổ, vẫn giữ trong tim một tâm hồn lãng mạn, đa tình. Hình ảnh “dáng kiều thơm” là biểu tượng cho vẻ đẹp thanh lịch, quyến rũ của người con gái Hà thành, là ước mơ về một cuộc sống hòa bình, hạnh phúc.
Bốn câu thơ, ba câu đầu tả sự khác thường, oai dũng, câu cuối lại mang vẻ mềm mại, trữ tình. Quang Dũng không chỉ miêu tả hiện thực khốc liệt mà còn sử dụng bút pháp lãng mạn để khắc họa vẻ đẹp tâm hồn của người lính. Các từ ngữ “không mọc tóc”, “dữ oai hùm”, “mắt trừng” diễn tả tư thế chủ động, kiêu hùng của những chiến binh Tây Tiến. Gian khổ không làm họ chùn bước, mà ngược lại, càng thôi thúc họ vươn lên.
“Rải rác biên cương mồ viễn xứ,
Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh…”
Người lính Tây Tiến sẵn sàng hy sinh cho Tổ quốc mà không hề tiếc nuối tuổi xuân. Dù phải nằm lại nơi biên cương xa xôi, họ vẫn mang theo những tình cảm riêng tư, những ước mơ dang dở. Khi hy sinh, “áo bào thay chiếu anh về đất.” Hai chữ “áo bào” thể hiện sự trân trọng, ngợi ca vẻ đẹp cao quý của người lính, làm mờ đi sự thiếu thốn, gian khổ của chiến tranh. “Anh về đất” gợi lên sự thanh thản, nhẹ nhàng, như trở về với những gì thân thuộc, yêu thương. “Anh về đất” là để sống mãi trong lòng đất mẹ.
Và “Sông Mã Gầm Lên Khúc độc Hành.”
“Gầm lên” diễn tả nỗi đau dữ dội, uất nghẹn, dồn nén từ bên trong. Không có tiếng khóc của đồng đội, chỉ có sông Mã mang nỗi đau cuộn trào, chảy ngược vào tim.
Đoạn thơ mang đậm chất bi tráng. Những người lính Tây Tiến được khắc họa với nỗi nhớ thương da diết, với vẻ đẹp hoang sơ, dữ dội như núi rừng.
Hình ảnh người lính, tình đồng đội vốn quen thuộc trong thơ ca kháng chiến. Ta thường thấy những người lính giản dị, chân chất trong thơ Chính Hữu:
“Áo anh rách vai,
Quần tôi có vài mảnh vá.
Miệng cười buốt giá,
Chân không giầy…”
Hay trong thơ Hồng Nguyên:
“Lũ chúng tôi,
Bọn người tứ xứ
Gặp nhau hồi chưa biết chữ,
Quen nhau từ buổi “một, hai…”
Nhưng “Tây Tiến” của Quang Dũng lại khác biệt. Ông khắc họa hình ảnh những chàng trai Hà Nội khoác áo lính, những học sinh, sinh viên rời ghế nhà trường ra chiến trận. Quang Dũng đưa người đọc đến một miền Tây hoang sơ, hiểm trở, nơi núi rừng hùng vĩ làm nổi bật lên ý chí, tinh thần của người lính Tây Tiến. Với tám câu thơ chan chứa niềm thương, nỗi nhớ, Quang Dũng đã tái hiện một thời Tây Tiến với những đồng đội mến thương.
Với bút pháp tài hoa, giàu cảm xúc, Quang Dũng đã xây dựng hình ảnh người lính Tây Tiến không chỉ dữ dội, mạnh mẽ mà còn hào hoa, hào hùng, tạo nên một khúc tráng ca bi tráng. “Tây Tiến” không chỉ thể hiện hồn thơ Quang Dũng mà còn làm sáng lên vẻ đẹp thẩm mỹ hiếm có.
