Sông Đuống, con sông ngắn nhất trong tứ giác nước mang chữ “Đức” của vùng Kinh Bắc, không chỉ là một dòng chảy tự nhiên mà còn là chứng nhân lịch sử, là nguồn cảm hứng bất tận cho văn hóa và sự phát triển của cả một vùng đất. “Sông Đuống trôi đi” không chỉ đơn thuần là sự vận động của dòng nước, mà còn là sự trôi chảy của thời gian, của những giá trị văn hóa được bồi đắp qua hàng ngàn năm.
Sông Đuống (Thiên Đức), cùng với sông Lục Nam (Minh Đức), sông Thương (Nhật Đức), sông Cầu (Nguyệt Đức), tạo nên mạng lưới sông ngòi trù phú, nuôi dưỡng những làng mạc, những cánh đồng màu mỡ của Bắc Ninh, Bắc Giang, Hưng Yên và Hà Nội.
Sông Đuống, chi lưu của sông Hồng, đóng vai trò quan trọng trong giao thông thủy, kết nối sông Hồng với sông Thái Bình. Dòng sông chảy qua địa phận Hà Nội và Bắc Ninh, tạo nên mối liên kết chặt chẽ giữa hai địa phương này. Từ thời Lý – Trần, việc nạo vét, khơi thông dòng chảy sông Đuống đã được chú trọng, thể hiện sự quan tâm của triều đình đến việc phát triển kinh tế và bảo vệ đời sống nhân dân.
Dọc theo bờ sông Đuống là những ngôi làng cổ kính, nơi lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống của Kinh Bắc. Làng Sủi, quê hương của Nguyên phi Ỷ Lan, nổi tiếng với truyền thống khoa bảng. Làng Kim Sơn cũng có những danh nhân lịch sử, những người con ưu tú làm rạng danh quê hương.
Trên địa bàn xã Kim Sơn, chùa Keo và nghè Keo là những di tích lịch sử – văn hóa quan trọng, gắn liền với truyền thuyết Phật mẫu Man Nương và Tứ Pháp, cũng như tín ngưỡng thờ Thành hoàng làng. Hội ca trù tại nghè Keo vào mùng 6 tháng Tư âm lịch hàng năm là dịp để người dân địa phương tưởng nhớ tổ nghề và gìn giữ nét văn hóa đặc sắc của vùng đất này.
Sông Đuống còn gắn liền với những địa danh lịch sử nổi tiếng như xã Phù Đổng, quê hương của Thánh Gióng, và làng Trung Mầu, nơi giành chính quyền sớm nhất cả nước. Xóm Sông, xưa là điểm tụ cư của những người làm nghề chài lưới, nay chỉ còn lại trong câu ca gợi nhớ về một thời đã qua.
Vùng Dâu, một thời là trung tâm kinh tế, tôn giáo – chính trị của nước Đại Việt, với thành Luy Lâu, chùa Bút Tháp, chùa Tĩnh Lự và làng tranh Đông Hồ, cũng nằm ven sông Đuống. Đền thờ Kinh Dương Vương tại thôn Á Lữ là nơi thờ “Nam bang thủy tổ”, thủy tổ của người Bách Việt.
Vẻ đẹp trữ tình của sông Đuống đã đi vào thơ ca, đặc biệt là những câu thơ bất hủ của Hoàng Cầm: “Sông Đuống trôi đi/ Một dòng lấp lánh/ Nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kỳ“. Những câu thơ này đã khắc họa một cách sâu sắc hình ảnh sông Đuống trong tâm trí người Việt, một dòng sông vừa mang vẻ đẹp thanh bình, vừa là chứng nhân của những năm tháng kháng chiến gian khổ.
Ngày nay, sông Đuống không chỉ là một dòng sông lịch sử, văn hóa mà còn là một dòng sông của sự phát triển. Việc nạo vét, khơi thông dòng chảy giúp cho tàu thuyền lưu thông thuận tiện. Những cây cầu hiện đại bắc qua sông Đuống như cầu Đông Trù, cầu Đuống mới, cầu Phù Đổng, cầu Phật Tích, cầu Hồ, cầu Bình Than… đã kết nối những mạch nguồn phát triển đôi bên bờ.
Đặc biệt, sông Đuống còn là nguồn cung cấp nước sinh hoạt cho hàng triệu người dân Thủ đô thông qua Nhà máy nước mặt sông Đuống. Sự phát triển của các huyện Đông Anh, Gia Lâm thành quận, cùng với cuộc vận động xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, hứa hẹn sẽ mang lại một sức sống mới cho đôi bờ sông Đuống, hòa quyện giữa nét văn hóa truyền thống và sự hiện đại.
“Sông Đuống trôi đi” mang theo những ký ức lịch sử, những giá trị văn hóa và cả những khát vọng về một tương lai tươi sáng. Dòng sông vẫn miệt mài chảy trôi, tiếp tục bồi đắp nên những giá trị mới, đóng góp vào sự phát triển chung của đất nước.
