Sông Đà, con sông mang trong mình cả sự hung bạo và nét trữ tình, đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho biết bao văn nghệ sĩ. Trong tùy bút “Người lái đò Sông Đà” của Nguyễn Tuân, dòng sông hiện lên không chỉ là một thực thể địa lý mà còn là một sinh thể sống động, đầy cá tính và quyến rũ. Đặc biệt, hình ảnh “sông Đà tuôn dài như một áng tóc trữ tình” đã khắc sâu vào tâm trí người đọc, gợi lên những liên tưởng về vẻ đẹp mềm mại, dịu dàng và đầy sức sống của dòng sông.
Nguyễn Tuân, bằng ngòi bút tài hoa và giàu cảm xúc, đã vẽ nên một bức tranh sông Đà đa sắc, đa diện. Không chỉ là những ghềnh thác dữ dội, những xoáy nước nguy hiểm, sông Đà còn mang trong mình vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình, như một thiếu nữ e ấp, duyên dáng.
Hình dáng sông Đà được miêu tả qua lăng kính của một người nghệ sĩ say mê: “Con sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình…”. So sánh này không chỉ gợi hình ảnh về một dòng sông mềm mại, uyển chuyển mà còn ẩn chứa sự ngưỡng mộ, trân trọng của tác giả đối với vẻ đẹp tự nhiên.
Động từ “bung nở” kết hợp với hình ảnh “hoa ban hoa gạo tháng hai” và “khói núi Mèo đốt nương xuân” tạo nên một bức tranh sống động, rực rỡ sắc màu, thể hiện sức sống căng tràn của dòng sông trong mùa xuân.
Màu sắc của sông Đà cũng biến đổi theo thời gian, mang những sắc thái khác nhau. Mùa xuân, nước sông Đà “xanh ngọc bích” – một màu xanh trong trẻo, tinh khiết, gợi cảm giác thanh bình, yên ả. Màu xanh này hòa quyện với mây trời Tây Bắc, tạo nên một vẻ đẹp riêng biệt, không thể trộn lẫn.
Mùa thu, nước sông Đà “lừ lừ chín đỏ như da mặt của một người bầm đi vì rượu bữa…”. Lối so sánh độc đáo này vừa gần gũi, vừa gợi sự dữ dội tiềm ẩn của dòng sông, nhắc nhở về sức mạnh ngàn đời của thiên nhiên Tây Bắc. Màu đỏ phù sa mang đến sự màu mỡ cho những cánh đồng, nuôi dưỡng cuộc sống của người dân nơi đây.
Khi gặp lại sông Đà sau một chuyến đi rừng, Nguyễn Tuân đã ví dòng sông như một cố nhân, xa thì nhớ nhung, gần thì “vui như nối lại chiêm bao đứt quãng”. Cảm giác đằm ấm, hạnh phúc dâng trào khi được ngắm nhìn dòng sông quen thuộc.
Câu văn “Thuyền tôi trôi trên sông Đà” toàn thanh bằng gợi cảm giác lâng lâng, mơ màng, mở ra một không gian thiên nhiên nguyên sơ, kì thú. Hình ảnh “nương ngô nhú lên mấy lá ngô non đầu mùa”, “cỏ gianh đồi núi đang ra những nõn búp”, “đàn hươu cúi đầu ngốn búp cỏ gianh đẫm sương đêm”… hiện lên thật thanh bình, tĩnh lặng.
Sông Đà trong sự liên tưởng đến thơ Tản Đà: “Dải sông Đà bọt nước lênh đênh – Bao nhiêu cảnh bấy nhiêu tình” càng trở nên quyến rũ, có linh hồn, giàu sức hút.
Nguyễn Tuân đã sử dụng hàng loạt biện pháp tu từ như so sánh, nhân hóa, liên tưởng để làm nổi bật vẻ đẹp trữ tình, thơ mộng của sông Đà. Tất cả tạo nên một trang văn đẹp như thơ, như họa, như nhạc.
Qua ngòi bút của Nguyễn Tuân, sông Đà không chỉ là một dòng sông vô tri mà đã trở thành một biểu tượng văn hóa, một phần không thể thiếu trong tâm hồn người Việt. Hình ảnh “sông Đà tuôn dài như một áng tóc trữ tình” sẽ mãi là một trong những khoảnh khắc đẹp nhất, ấn tượng nhất trong văn học Việt Nam.
