Trong kho tàng văn học Việt Nam, bài thơ “Đoàn thuyền đánh cá” của Huy Cận luôn chiếm một vị trí đặc biệt trong lòng người đọc. Bài thơ không chỉ là bức tranh về cuộc sống lao động của người dân chài mà còn là khúc ca ca ngợi vẻ đẹp tráng lệ của biển cả. Đặc biệt, khổ thơ đầu tiên với câu thơ “Sóng đã Cài Then đêm Sập Cửa” đã khắc họa một cách sâu sắc khoảnh khắc giao thời giữa ngày và đêm trên biển, mở ra một không gian thơ mộng và đầy sức sống.
“Mặt trời xuống biển như hòn lửa,
Sóng đã cài then đêm sập cửa
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi
Câu hát căng buồm cùng gió khơi
Hát rằng cá bạc biển Đông lặn
Cá thu biển Đông như đoàn thoi
Đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng
Đến dệt lưới ta đoàn cá ơi!
Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng
Ra đậu dặm xa dò bụng biển
Dàn đan thế trận lưới vây giăng”.
Hai câu thơ đầu tiên đã vẽ nên một bức tranh hoàng hôn rực rỡ trên biển cả:
Mặt trời xuống biển như hòn lửa,
Sóng đã cài then đêm sập cửa.
Huy Cận đã sử dụng hình ảnh so sánh “mặt trời như hòn lửa” để diễn tả sự rực rỡ, chói chang của ánh mặt trời lúc xế chiều. Mặt trời không chỉ là một thiên thể vô tri mà trở thành một “hòn lửa” khổng lồ đang từ từ lặn xuống biển, mang theo ánh sáng và hơi ấm của một ngày dài. Hành động “xuống biển” cũng gợi cảm giác về sự chuyển động, về sự thay đổi của thời gian.
.jpg)
Ngay sau hình ảnh mặt trời lặn, câu thơ “Sóng đã cài then đêm sập cửa” xuất hiện như một sự tiếp nối tự nhiên và đầy bất ngờ. Biện pháp nhân hóa được sử dụng một cách tài tình, khiến cho sóng và đêm trở nên sống động và có hồn. “Sóng” không chỉ là những đợt sóng vô tri mà trở thành người “cài then”, “đêm” không chỉ là khoảng thời gian mà trở thành cánh “cửa” khổng lồ đang “sập” xuống. Hình ảnh này gợi lên một không gian vũ trụ bao la, nơi mà thiên nhiên tự mình đóng lại một ngày và mở ra một đêm mới.
Cụm từ “sóng đã cài then đêm sập cửa” không chỉ đơn thuần miêu tả sự chuyển giao giữa ngày và đêm mà còn mang ý nghĩa về sự nghỉ ngơi, về sự kết thúc của một chu kỳ. Tuy nhiên, đối với những người dân chài, khi “đêm sập cửa” cũng là lúc họ bắt đầu một ngày làm việc mới. Sự đối lập này được thể hiện rõ qua hai câu thơ tiếp theo:
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi
Câu hát căng buồm cùng gió khơi.
.png)
Khi màn đêm buông xuống, “đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi”. Chữ “lại” ở đây nhấn mạnh sự lặp lại, sự quen thuộc của công việc này đối với những người dân chài. Họ không nghỉ ngơi khi màn đêm buông xuống mà ngược lại, họ bắt đầu một cuộc hành trình mới, một cuộc chinh phục biển cả đầy gian khổ nhưng cũng đầy hy vọng. Tiếng hát của họ “căng buồm cùng gió khơi” thể hiện tinh thần lạc quan, yêu đời và niềm tin vào một tương lai tươi sáng.
Những câu thơ tiếp theo là lời ca ngợi vẻ đẹp và sự giàu có của biển cả:
Hát rằng cá bạc biển Đông lặn
Cá thu biển Đông như đoàn thoi
Đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng
Đến dệt lưới ta đoàn cá ơi!
Biển Đông hiện lên như một kho báu vô tận với “cá bạc”, “cá thu” nhiều vô kể. Hình ảnh so sánh “cá thu như đoàn thoi” cho thấy sự nhanh nhẹn, hoạt bát của loài cá này, đồng thời gợi liên tưởng đến hình ảnh những người thợ dệt đang miệt mài làm việc. Biển cả trở thành một “tấm vải” khổng lồ được “dệt” nên bởi những “luồng sáng” lấp lánh, tạo nên một bức tranh huyền ảo và đầy sức sống.
Lời kêu gọi “Đến dệt lưới ta đoàn cá ơi!” thể hiện ước vọng của những người dân chài về một mùa bội thu. Họ coi biển cả như người mẹ hiền, ban tặng cho họ nguồn sống và họ sẵn sàng lao động hết mình để khai thác những nguồn lợi từ biển.
Khổ thơ khép lại bằng những hình ảnh đầy lãng mạn và hào hùng:
Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng
Ra đậu dặm xa dò bụng biển
Dàn đan thế trận lưới vây giăng.
Con thuyền đánh cá không chỉ là phương tiện lao động mà còn là người bạn đồng hành của những người dân chài. Thuyền “lái gió”, “buồm trăng” thể hiện sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên. Hình ảnh “lướt giữa mây cao với biển bằng” gợi lên một không gian bao la, rộng lớn, nơi con người tự do khám phá và chinh phục.
Những động từ “đậu”, “dò”, “dàn đan” thể hiện sự cần cù, tỉ mỉ và kỹ năng điêu luyện của những người dân chài. Họ không chỉ đơn thuần đánh bắt cá mà còn “dò bụng biển”, “dàn đan thế trận lưới vây giăng” để khai thác tối đa nguồn lợi từ biển cả.
Tóm lại, khổ thơ đầu của bài thơ “Đoàn thuyền đánh cá” đã vẽ nên một bức tranh biển đêm vừa hùng vĩ, vừa thơ mộng. Câu thơ “Sóng đã cài then đêm sập cửa” là một điểm nhấn đặc biệt, thể hiện sự sáng tạo và tài năng của Huy Cận trong việc sử dụng ngôn ngữ và hình ảnh. Khổ thơ không chỉ miêu tả vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn thể hiện tinh thần lạc quan, yêu đời và khát vọng chinh phục biển cả của những người dân chài Việt Nam.