Bố cục bài thơ
Bài thơ “Khi con tu hú” của Tố Hữu có thể chia làm hai phần rõ rệt:
- Phần 1 (6 câu đầu): Miêu tả bức tranh mùa hè tươi đẹp, rộn rã và tràn đầy sức sống.
- Phần 2 (4 câu cuối): Thể hiện tâm trạng u uất, ngột ngạt của người tù cách mạng khao khát tự do.
Câu 1: Ý nghĩa nhan đề “Khi con tu hú”
Nhan đề bài thơ mang nhiều ý nghĩa sâu sắc:
- Thời gian: “Khi con tu hú” là một cụm từ chỉ thời điểm, một dấu hiệu báo mùa hè đến. Cách đặt nhan đề này tạo sự chú ý, gợi sự tò mò cho người đọc.
- Tiếng chim tu hú: Tiếng chim tu hú là âm thanh quen thuộc của làng quê, là biểu tượng của sự sống, của mùa hè và của tự do.
- Nội dung: Nhan đề gợi lên sự đối lập giữa không gian tù túng, ngột ngạt trong nhà tù và khung cảnh mùa hè rực rỡ bên ngoài. Tiếng chim tu hú khơi gợi niềm yêu sống, khát vọng tự do cháy bỏng trong tâm hồn người chiến sĩ cách mạng.
Tiếng tu hú có tác động mạnh mẽ đến nhà thơ bởi vì nó gợi nhớ về một mùa hè tươi đẹp, phóng khoáng, hoàn toàn đối lập với cảnh tù ngục chật chội, tối tăm.
Câu 2: Bức tranh mùa hè trong sáu câu thơ đầu
Sáu câu thơ lục bát đầu tiên vẽ nên một bức tranh mùa hè sống động, tươi đẹp và tràn đầy sức sống.
- Hình ảnh: Các hình ảnh được lựa chọn tiêu biểu, giàu sức gợi như: tiếng ve ngân nga, lúa chín vàng trên đồng, trời cao rộng với cánh diều no gió, vườn cây trái ngọt ngào.
- Cảm nhận: Bức tranh mùa hè hiện lên qua cảm nhận tinh tế của nhà thơ, từ âm thanh, màu sắc đến hương vị, tạo nên một không gian đa giác quan, hấp dẫn.
Câu 3: Tâm trạng người tù qua bốn câu thơ cuối
Bốn câu thơ cuối thể hiện trực tiếp trạng thái cảm xúc bức bối, ngột ngạt của người tù – người chiến sĩ:
- Nhịp thơ: Nhịp thơ bị phá vỡ, ngắt nhịp bất thường (6/2 ở câu 8, 3/3 ở câu 9) thể hiện sự giằng xé, đấu tranh trong tâm hồn.
- Từ ngữ: Sử dụng các từ ngữ mạnh mẽ, thể hiện hành động dứt khoát, quyết liệt như dậy, đạp tan, cùng với các từ ngữ biểu thị sự bức bối, khó chịu như ngột, chết uất.
- Thán từ: Các thán từ ôi, làm sao, thôi, cứ… bộc lộ trực tiếp cảm xúc bức xúc, đau khổ.
- Tiếng tu hú: Tiếng tu hú ở đầu bài thơ gợi ra hình ảnh mùa hè tự do, tươi đẹp, nhưng đến cuối bài, khi cảm xúc u uất lên đến đỉnh điểm, tiếng chim lại càng làm tăng thêm nỗi đau khổ, bức bối vì cảnh tù đày.
Câu 4: Giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ
Bài thơ “Khi con tu hú” thành công cả về nội dung và nghệ thuật:
- Nội dung: Bài thơ thể hiện tình yêu cuộc sống tha thiết, niềm khát khao tự do cháy bỏng của người chiến sĩ cách mạng trong cảnh tù ngục. Đó là tiếng lòng của một người trẻ yêu nước, không khuất phục trước khó khăn.
- Nghệ thuật:
- Sử dụng thể thơ lục bát truyền thống một cách linh hoạt, uyển chuyển.
- Ngôn ngữ thơ giản dị, gần gũi, giàu sức gợi cảm, biểu đạt được cảm xúc chân thật, sâu sắc.
- Hình ảnh thơ tươi sáng, giàu sức biểu tượng, góp phần khắc họa rõ nét bức tranh mùa hè và tâm trạng nhân vật trữ tình.
Bài thơ “Khi con tu hú” là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thơ Tố Hữu, thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố trữ tình và chính trị, giữa cảm xúc cá nhân và tinh thần thời đại.
