Văn bản quy phạm pháp luật (QPPL) và văn bản áp dụng pháp luật là hai khái niệm quan trọng trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Hiểu rõ sự khác biệt giữa chúng là điều cần thiết để áp dụng pháp luật một cách chính xác và hiệu quả.
Theo giáo trình Lý luận chung về Nhà nước và Pháp luật, văn bản áp dụng pháp luật là văn bản pháp lý cá biệt, mang tính quyền lực. Các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, các nhà chức trách hoặc tổ chức xã hội được nhà nước ủy quyền ban hành văn bản này dựa trên các quy phạm pháp luật. Mục đích là xác định quyền và nghĩa vụ pháp lý của các chủ thể cụ thể hoặc xác định các biện pháp trách nhiệm pháp lý đối với chủ thể vi phạm.
Văn bản áp dụng pháp luật xác định quyền, nghĩa vụ cụ thể của cá nhân hoặc tổ chức, được ban hành dựa trên quy phạm pháp luật hiện hành.
Điều 2 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015 định nghĩa: “Văn bản quy phạm pháp luật là văn bản có chứa quy phạm pháp luật, được ban hành theo đúng thẩm quyền, hình thức, trình tự, thủ tục quy định trong Luật này.” Văn bản có chứa quy phạm pháp luật nhưng không tuân thủ đúng quy trình thì không được coi là văn bản QPPL.
Vậy, sự khác biệt cơ bản giữa hai loại văn bản này là gì?
Để dễ dàng hình dung, chúng ta có thể so sánh một cách hệ thống:
So sánh văn bản QPPL và văn bản áp dụng pháp luật về các tiêu chí: thẩm quyền ban hành, đối tượng điều chỉnh, hiệu lực thi hành, và tính chất pháp lý.
Đối tượng điều chỉnh: Văn bản QPPL điều chỉnh các mối quan hệ xã hội một cách chung và trừu tượng, áp dụng cho một số lượng lớn các đối tượng. Ngược lại, văn bản áp dụng pháp luật điều chỉnh các mối quan hệ xã hội cụ thể, xác định quyền và nghĩa vụ của các chủ thể pháp luật cụ thể.
Tính chất: Văn bản QPPL mang tính bắt buộc chung, là cơ sở pháp lý để điều chỉnh các hành vi của mọi cá nhân, tổ chức trong phạm vi hiệu lực của văn bản. Văn bản áp dụng pháp luật mang tính cá biệt, chỉ áp dụng cho các đối tượng được xác định cụ thể trong văn bản.
Hiệu lực: Văn bản QPPL có hiệu lực trên một phạm vi không gian và thời gian nhất định, có thể là toàn quốc hoặc một địa phương, và có hiệu lực từ khi được công bố hoặc một thời điểm nhất định sau đó. Văn bản áp dụng pháp luật có hiệu lực ngay khi được ban hành và chỉ áp dụng một lần đối với vụ việc cụ thể.
Ví dụ: Luật Giao thông đường bộ là một văn bản QPPL, quy định các quy tắc chung cho người tham gia giao thông. Quyết định xử phạt vi phạm giao thông đối với một người cụ thể là một văn bản áp dụng pháp luật, áp dụng các quy định của Luật Giao thông đường bộ vào một trường hợp cụ thể.
Hiểu rõ sự khác biệt này giúp chúng ta nhận biết và áp dụng pháp luật một cách chính xác, góp phần xây dựng một xã hội thượng tôn pháp luật.
