Phong trào trưng thu, hay “Rào đất Cướp Ruộng”, là một hiện tượng lịch sử có nhiều điểm tương đồng và khác biệt giữa các quốc gia. So sánh phong trào này ở Anh Quốc và Trung Quốc giúp ta hiểu rõ hơn về đặc thù của từng bối cảnh.
Phong trào rào đất ở Anh Quốc
Bắt đầu từ thế kỷ XII, phong trào rào đất ở Anh tập trung vào đất trống, đất công và đất rừng. Mục đích ban đầu là hợp nhất các dải đất để quản lý dễ dàng hơn.
Từ thế kỷ XV, XVI, phong trào rào đất mang tính chất chiếm đoạt, “cá lớn nuốt cá bé”. Giới chủ, thương gia, quý tộc chiếm dụng đất công, xóa sổ nông trang, đẩy nông dân ra khỏi đất canh tác. Trong khoảng 400 năm, gần 44 triệu mẫu đất bị trưng thu, đỉnh điểm là giai đoạn 1801-1831 với 27 triệu mẫu. Đất chiếm dụng được dùng để chăn nuôi cừu, trồng nguyên liệu cho ngành dệt may, sau đó là trồng ngũ cốc.
Karl Marx chia phong trào rào đất ở Anh thành hai giai đoạn: giai đoạn đầu là những hành động bạo lực đơn lẻ, giai đoạn sau là chiến dịch trưng thu của nhà nước, với luật pháp là công cụ chiếm đoạt. Phong trào này bần cùng hóa người dân, tạo ra nguồn lao động cho các nhà máy và thực phẩm cho các thành phố, đặt nền móng cho cách mạng công nghiệp.
“Xã hội chủ nghĩa” tích lũy tư bản nguyên thủy ở Trung Quốc
Phong trào “rào đất cướp ruộng” ở Trung Quốc diễn ra với tốc độ và quy mô lớn hơn nhiều so với Anh Quốc. Trong chưa đầy 25 năm, số đất trưng thu ở Trung Quốc đã gấp 3,4 lần số đất trưng thu ở Anh trong 400 năm. Số nông dân mất đất cũng nhiều hơn 3,4 lần.
Điểm khác biệt lớn là sự hợp tác chặt chẽ giữa chính quyền địa phương, doanh nghiệp và các băng đảng xã hội đen. Mục đích là chuyển đổi đất từ sở hữu tập thể của nông dân sang sở hữu nhà nước, tạo nguồn thu cho chính quyền địa phương từ việc cho thuê đất. Số tiền này đã tăng từ gần 130 tỉ Nhân dân tệ năm 2001 lên khoảng 4.000 tỉ Nhân dân tệ năm 2013.
Bạo lực trong các vụ trưng thu ở Trung Quốc cũng phổ biến hơn. Theo các nghiên cứu, 17,8% các trường hợp trưng thu có sử dụng biện pháp cưỡng chế, và trưng thu có kèm theo bạo lực diễn ra tại 36% ngôi làng thuộc nhóm mẫu nghiên cứu.
Một điểm khác biệt quan trọng khác là mục đích sử dụng đất. Ở Anh, phong trào rào đất chủ yếu nhằm tăng tiền thuê đất, không thay đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp. Trong khi đó, ở Trung Quốc, các cuộc “rào đất cướp ruộng” chủ yếu phục vụ mục đích công nghiệp hóa và đô thị hóa, làm suy giảm môi trường và đa dạng sinh học.
Yếu tố văn hóa trong “rào đất cướp ruộng” ở Trung Quốc
Ngoài yếu tố kinh tế, các yếu tố văn hóa như đô thị hóa và “chủ nghĩa tiện nông” (coi khinh nghề nông) cũng đóng vai trò quan trọng. Các thành phố trở thành biểu tượng cho sự hiện đại, còn nghề nông và nông dân bị coi là tàn dư của cuộc sống tụt hậu. Việc phá “làng tự nhiên” và biến “nông dân thành công dân” trở thành chính nghĩa.
Khi thuế nông nghiệp được xóa bỏ, các ngôi làng và nông dân trở thành gánh nặng đối với chính quyền địa phương, làm trầm trọng thêm tình trạng “tiện nông” và củng cố phong trào trưng thu.
Tóm lại, phong trào “rào đất cướp ruộng” ở Trung Quốc mang lại nguồn lợi to lớn cho chính phủ, góp phần vào tăng trưởng kinh tế và đô thị hóa. Tuy nhiên, nó cũng đe dọa an ninh lương thực, phá hủy môi trường, đẩy hàng chục triệu người vào cảnh “nông dân ba không” (không đất đai, không việc làm, không an sinh xã hội) và làm gia tăng bất bình đẳng xã hội.
