Lê Quý Đôn, một trong những nhà bác học vĩ đại nhất của Việt Nam thế kỷ XVIII, nổi tiếng với tài năng xuất chúng từ khi còn rất nhỏ. Tuy nhiên, ít ai biết rằng ông cũng từng trải qua một giai đoạn “Rắn đầu Biếng Học” trước khi thực sự tỏa sáng. Câu chuyện về bài thơ “Rắn đầu biếng học” không chỉ là một giai thoại thú vị mà còn chứa đựng những bài học sâu sắc về giáo dục và sự nỗ lực bản thân.
Từ nhỏ, Lê Quý Đôn đã bộc lộ trí thông minh khác thường. Hai tuổi biết chữ, năm tuổi đọc Kinh Thi, mười tuổi thông thạo lịch sử, ông được xem là một thần đồng hiếm có. Thế nhưng, dù thông minh đến đâu, cũng có lúc Lê Quý Đôn xao nhãng việc học hành, khiến cha ông, quan Nghè Thứ, vô cùng lo lắng.
Một hôm, có khách đến thăm quan Nghè Thứ. Khi người khách hỏi đường đến nhà quan Nghè, một cậu bé tinh nghịch đã ra điều kiện đố chữ. Vị khách đoán sai, và sau đó mới biết cậu bé chính là Lê Quý Đôn. Quan Nghè Thứ giận lắm, định phạt con. Thấy vậy, khách liền xin cho cậu bé bằng cách yêu cầu Lê Quý Đôn làm một bài thơ tạ tội với đề tài “Rắn đầu biếng học”.
Đề tài oái oăm này là một thử thách lớn. “Rắn đầu biếng học” vừa mang ý nghĩa về sự lười biếng, vừa gợi hình ảnh con vật vốn không được yêu thích. Tuy nhiên, chỉ trong chốc lát, Lê Quý Đôn đã ứng khẩu thành bài thơ Nôm thất ngôn bát cú đầy ý nghĩa và vô cùng độc đáo:
Chẳng phải liu điu cũng giống nhà
Rắn đầu biếng học lẽ không tha
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ
Nay thét mai gầm rát cổ cha
Ráo mép chỉ quen tuồng lếu láo
Lằn lưng cam chịu vệt dăm ba
Từ nay Trâu, Lỗ xin siêng học
Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia
Bài thơ không chỉ tuân thủ chặt chẽ niêm luật của thể thơ thất ngôn bát cú mà còn thể hiện sự thông minh, hóm hỉnh và khả năng sử dụng ngôn ngữ tài tình của Lê Quý Đôn. Điều đặc biệt là ông đã khéo léo lồng ghép tên các loài rắn vào từng câu thơ, tạo nên một tác phẩm độc đáo và đầy ấn tượng: liu điu, rắn đầu, hổ lửa, mai gầm, rắn ráo, thằn lằn, hổ trâu, hổ mang.
Cái hay của bài thơ còn nằm ở ý nghĩa sâu sắc mà nó truyền tải. Lê Quý Đôn đã thể hiện sự ăn năn, hối lỗi vì thói lười biếng của mình, đồng thời hứa sẽ chăm chỉ học hành để không phụ lòng cha mẹ và làm rạng danh gia tộc. Việc nhắc đến nước Trâu (quê hương của Khổng Tử) và nước Lỗ (quê hương của Mạnh Tử) thể hiện quyết tâm noi gương các bậc hiền triết, học tập để trở thành người có ích cho xã hội.
Bài thơ “Rắn đầu biếng học” không chỉ giúp Lê Quý Đôn thoát khỏi trận đòn mà còn đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời ông. Từ đó, ông càng nỗ lực hơn trong học tập, trau dồi kiến thức và trở thành một nhà bác học vĩ đại, để lại những di sản vô giá cho đất nước.
Câu chuyện về “rắn đầu biếng học” của Lê Quý Đôn cho thấy rằng, dù thông minh đến đâu, nếu không có sự nỗ lực và ý chí vươn lên, con người cũng khó có thể đạt được thành công. Bài học này vẫn còn nguyên giá trị trong xã hội ngày nay, khi mà sự lười biếng và xao nhãng việc học hành đang là một vấn đề đáng báo động. “Rắn đầu biếng học” không chỉ là một bài thơ hay mà còn là một lời nhắc nhở sâu sắc về tầm quan trọng của việc học tập và rèn luyện bản thân.