Hội nghị Ianta diễn ra vào tháng 2 năm 1945 đã đặt nền móng cho trật tự thế giới sau Chiến tranh Thế giới thứ hai. Tuy nhiên, chính những quyết định và thỏa thuận tại hội nghị này đã góp phần quan trọng vào sự phân chia thế giới thành hai cực, với hai hệ thống chính trị và kinh tế đối lập nhau.
Bối cảnh lịch sử
Khi Chiến tranh Thế giới thứ hai bước vào giai đoạn cuối, các nước Đồng minh đứng trước những vấn đề cấp bách:
- Nhanh chóng đánh bại hoàn toàn phe phát xít.
- Tổ chức lại trật tự thế giới sau chiến tranh.
- Phân chia thành quả chiến thắng.
Để giải quyết những vấn đề này, Hội nghị Ianta đã được triệu tập với sự tham gia của nguyên thủ ba cường quốc: Liên Xô, Mỹ và Anh.
Những quyết định quan trọng của Hội nghị Ianta
Hội nghị Ianta đã đưa ra một số quyết định quan trọng, bao gồm:
- Đẩy mạnh việc tiêu diệt chủ nghĩa phát xít Đức và chủ nghĩa quân phiệt Nhật.
- Thành lập Tổ chức Liên hợp quốc nhằm duy trì hòa bình và an ninh thế giới.
- Thỏa thuận về việc đóng quân tại các nước nhằm giải giáp quân đội phát xít và phân chia phạm vi ảnh hưởng ở châu Âu và châu Á.
Sự phân chia phạm vi ảnh hưởng là yếu tố then chốt dẫn đến sự hình thành hai cực. Cụ thể:
- Châu Âu: Quân đội Liên Xô chiếm đóng miền Đông nước Đức, Đông Berlin và các nước Đông Âu, tạo thành vùng ảnh hưởng của Liên Xô. Quân đội Mỹ, Anh và Pháp chiếm đóng miền Tây nước Đức, Tây Berlin và các nước Tây Âu, tạo thành vùng ảnh hưởng của Mỹ. Hai nước Áo và Phần Lan trở thành các quốc gia trung lập.
- Châu Á: Liên Xô được trao trả miền Nam đảo Sakhalin và các đảo xung quanh, quốc tế hóa thương cảng Đại Liên và khôi phục việc thuê cảng Lữ Thuận, cũng như chiếm đóng 4 đảo thuộc quần đảo Kuril. Mỹ chiếm đóng Nhật Bản. Bán đảo Triều Tiên bị chia cắt thành hai miền, với Liên Xô chiếm đóng miền Bắc và Mỹ chiếm đóng miền Nam, lấy vĩ tuyến 38 làm ranh giới.
Hệ quả của các quyết định tại Hội nghị Ianta
Thực chất của Hội nghị Ianta là sự phân chia khu vực đóng quân và khu vực ảnh hưởng giữa các nước thắng trận. Điều này đã dẫn đến những hệ quả sâu sắc:
-
Hình thành trật tự hai cực Ianta: Thế giới được chia thành hai phe do hai siêu cường Liên Xô và Mỹ đứng đầu, đối đầu gay gắt trong suốt thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
-
Quan hệ quốc tế căng thẳng: Sự đối đầu giữa hai cực đã làm cho quan hệ quốc tế luôn trong tình trạng phức tạp và căng thẳng, với nhiều cuộc khủng hoảng và xung đột cục bộ.
Sự hình thành hai hệ thống xã hội đối lập
Ngay sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, thế giới chứng kiến sự hình thành hai hệ thống xã hội đối lập:
- Về chính trị: Mỹ, Anh và Pháp hợp nhất các khu vực chiếm đóng của mình để thành lập Nhà nước Cộng hòa Liên bang Đức. Liên Xô giúp đỡ thành lập Nhà nước Cộng hòa Dân chủ Đức. Trên lãnh thổ nước Đức xuất hiện hai nhà nước với hai chế độ chính trị khác nhau.
- Về kinh tế: Mỹ đề ra “Kế hoạch Marshall” để viện trợ các nước Tây Âu khôi phục kinh tế và tăng cường sự chi phối của Mỹ. Liên Xô và các nước Đông Âu thành lập Hội đồng Tương trợ Kinh tế (SEV) để tăng cường hợp tác kinh tế.
Sự đối lập về chính trị và kinh tế giữa hai khối Tây Âu tư bản chủ nghĩa và Đông Âu xã hội chủ nghĩa ngày càng trở nên rõ rệt.
Kết luận
Những quyết định của Hội nghị Ianta về việc phân chia khu vực đóng quân và phạm vi ảnh hưởng đã tạo tiền đề cho sự hình thành trật tự hai cực Ianta, chia thế giới thành hai phe đối đầu do Liên Xô và Mỹ đứng đầu. Sự đối lập này đã chi phối quan hệ quốc tế và nền chính trị thế giới trong suốt thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
