Quy luật phân li là một trong những khám phá quan trọng nhất của Gregor Mendel, đặt nền móng cho di truyền học hiện đại. Ông đã phát hiện ra quy luật này thông qua các thí nghiệm tỉ mỉ trên cây đậu Hà Lan.
Menđen chọn cây đậu Hà Lan làm đối tượng nghiên cứu vì chúng có nhiều đặc điểm dễ quan sát, thời gian sinh trưởng ngắn và dễ dàng tự thụ phấn. Ông tập trung vào các tính trạng tương phản rõ rệt như màu sắc hạt (vàng/xanh), hình dạng hạt (trơn/nhăn), màu sắc hoa (đỏ/trắng),…
Để bắt đầu thí nghiệm, Menđen tạo ra các dòng cây thuần chủng cho từng tính trạng. Ví dụ, ông lai các cây đậu hạt vàng với nhau qua nhiều thế hệ cho đến khi tất cả các cây con đều cho hạt vàng. Tương tự, ông tạo ra dòng cây thuần chủng cho hạt xanh.
.png)
Sau khi có các dòng thuần chủng, Menđen tiến hành lai giữa các dòng có tính trạng tương phản. Ví dụ, ông lai cây đậu hạt vàng thuần chủng với cây đậu hạt xanh thuần chủng (P). Ở thế hệ thứ nhất (F1), ông nhận thấy tất cả các cây đều cho hạt vàng. Điều này cho thấy tính trạng hạt vàng là trội so với tính trạng hạt xanh.
.png)
Tiếp theo, Menđen cho các cây F1 tự thụ phấn để tạo ra thế hệ thứ hai (F2). Ở F2, ông quan sát thấy sự phân li tính trạng: xuất hiện cả cây hạt vàng và cây hạt xanh. Điều đáng chú ý là tỉ lệ giữa cây hạt vàng và cây hạt xanh xấp xỉ 3:1.
.png)
Từ kết quả này, Menđen đưa ra giả thuyết rằng mỗi tính trạng được quy định bởi một cặp nhân tố di truyền (sau này được gọi là alen). Trong quá trình hình thành giao tử, các alen của một cặp phân li độc lập với nhau, mỗi giao tử chỉ chứa một alen của cặp. Khi thụ tinh, các giao tử kết hợp ngẫu nhiên tạo thành các tổ hợp alen khác nhau ở đời con.
Quy luật phân li giải thích tại sao các tính trạng lặn (như hạt xanh) có thể biến mất ở F1 nhưng lại xuất hiện trở lại ở F2. Nó cũng giải thích tỉ lệ 3:1 ở F2, vì các tổ hợp alen khác nhau sẽ tạo ra các kiểu hình khác nhau với tần suất khác nhau.
Quy luật phân li là một trong những quy luật cơ bản của di truyền học. Nó giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách các tính trạng được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, và là cơ sở để giải thích nhiều hiện tượng di truyền phức tạp khác. Các thí nghiệm của Menđen, với sự chính xác và phân tích tỉ mỉ, đã mở ra một chương mới cho sinh học, đặt nền móng cho sự phát triển của di truyền học hiện đại và các ứng dụng của nó trong chọn giống, y học và nhiều lĩnh vực khác.
