Cuối năm Mậu Thân (1788), Thăng Long và nhiều vùng ở Bắc Hà chìm trong đau thương, tủi nhục trước họa xâm lăng. Vua Lê Chiêu Thống, vì tư lợi cá nhân và sự ghen ghét hiền tài, đã cầu cứu nhà Thanh (Trung Quốc), mở đường cho quân xâm lược tràn vào đất nước.
Năm 1788, Tôn Sỹ Nghị dẫn 29 vạn quân Thanh ồ ạt vượt biên giới, tiến vào Thăng Long.
Nghe tin quân Thanh xâm lược, ngày 25 tháng 11 năm Mậu Thân (22/12/1788), tại Phú Xuân (Huế), Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế, lấy niên hiệu Quang Trung, quyết tâm ra Bắc đánh giặc. Quân Tây Sơn hành quân thần tốc, đến ngày 20 tháng Chạp (15/1/1789) tập kết tại Tam Điệp – Biện Sơn.
Quang Trung quyết định phản công, vạch kế hoạch tiêu diệt quân xâm lược, giải phóng Thăng Long. Ông chia quân làm năm đạo, tạo thành thế trận nhiều tầng, nhiều lớp, kết hợp tiến công, thọc sâu, bao vây vu hồi, có trọng điểm, hướng chủ yếu, hướng thứ yếu và lực lượng dự bị mạnh.
Ngày 30 tháng Chạp (25/1/1789), Quang Trung mở tiệc khao quân, ăn Tết Nguyên đán trước một ngày, khí thế chống xâm lăng bừng bừng. Ông kêu gọi quân sĩ: “Nhà Thanh từ vua Càn Long lên ngôi đến nay luôn luôn mưu toan khuếch trương bờ cõi, đã chiếm phía Tây, lại toan lấn phía Nam. Sự mất còn của nước ta là quyết định ở trận này”. Quang Trung tuyên bố ý chí sắt đá của dân tộc, quyết quét sạch giặc ngoại xâm. Sau khi giao nhiệm vụ, Quang Trung nói với các tướng: “Nay hãy làm lễ ăn Tết Nguyên đán trước, đợi đến sang xuân ngày mồng 7 vào thành Thăng Long sẽ mở tiệc lớn. Các ngươi hãy ghi nhớ lấy lời ta nói xem có đúng thế không?”. Sau đó, vua Quang Trung hạ lệnh tiến quân, bao vây, chia cắt, chặn đường rút lui của giặc.
Đêm 30 Tết Nguyên đán Kỷ Dậu, quân chủ lực của Quang Trung vượt sông Gián, mở màn chiến dịch đại phá quân Thanh. Quân Tây Sơn bất ngờ tiêu diệt đồn tiền tiêu ở Gián Khẩu, quân địch hoảng sợ bỏ chạy. Quân Tây Sơn thừa thắng tiêu diệt các đồn ở bờ bắc sông Nguyệt Quyết và Nhật Tảo. Quang Trung ra lệnh truy kích, bắt gọn tàn quân và lính do thám ở Phú Xuyên.
Đêm mồng 3 Tết Kỷ Dậu (28/01/1789), quân Tây Sơn bí mật bao vây đồn Hà Hồi, một đồn quan trọng cách Thăng Long khoảng 20km. Quân Tây Sơn diệt gọn đồn địch, thu nhiều vũ khí, lương thực.
Sáng mồng 5 Tết Kỷ Dậu (30/01/1789), quân Tây Sơn tiến công mãnh liệt vào đồn Ngọc Hồi. Quang Trung tung tượng binh gồm hơn 100 voi chiến ra trận.
Voi chiến chia làm hai cánh, mở đường cho đội xung kích lao lên. Quân chủ lực Tây Sơn dưới sự đốc chiến của Quang Trung xung phong vào đồn lũy địch. Bộ binh, kỵ binh và tượng binh ào ạt xông vào các cửa lũy. Thế xung trận mạnh như triều dâng bão cuốn. Các chiến lũy và trận địa phòng thủ mặt nam đồn Ngọc Hồi bị phá hủy. Quân ta tràn vào đồn lũy, đốt cháy doanh trại, đồn Ngọc Hồi chìm trong khói lửa. Quân địch bỏ chạy tán loạn. Quân Tây Sơn phá tan đồn lũy Ngọc Hồi, tiêu diệt khoảng 3 vạn quân địch, đập nát hệ thống phòng thủ, mở toang cửa ngõ vào Thăng Long.
Cũng trong sáng mồng 5 Tết Kỷ Dậu, một đạo quân Tây Sơn vượt sông Tô Lịch, tiến đánh đồn Khương Thượng. Quân ta xông thẳng vào đồn trại địch. Sầm Nghi Đống cố chống cự nhưng không nổi. Số quân Thanh chết và bị thương lên đến 5.000 người. Sầm Nghi Đống rút về Loa Sơn chờ cứu viện. Xung quanh đồn trại địch xuất hiện hàng rào lửa dày đặc của nhân dân. Đồn trại địch tan vỡ. Sầm Nghi Đống thắt cổ chết. Quân Tây Sơn tràn vào cửa ô tây nam thành Thăng Long, lao về đại bản doanh của Tôn Sỹ Nghị ở cung Tây Long.
Tôn Sỹ Nghị vất bỏ mọi thứ, kể cả sắc thư, kỳ bài, quân ấn chủ soái để chạy thoát thân về nước. Cuộc chiến chống quân Thanh xâm lược kết thúc với chiến thắng quyết định của trận Ngọc Hồi – Đống Đa (Khương Thượng).
Trưa mồng 5 Tết Nguyên đán Kỷ Dậu (1789), Quang Trung mang quân vào thành Thăng Long. Nhân dân kinh thành đón chào người anh hùng vừa lập nên chiến công thần kỳ. Quân Tây Sơn ăn Tết khai hạ tại thành Thăng Long.
Thắng lợi của cuộc kháng chiến chống quân Thanh xâm lược thật oai hùng. Quân xâm lược Mãn Thanh cùng với quân Lê Chiêu Thống bị đánh tan, tiêu diệt và quét sạch khỏi bờ cõi. Nhiều tướng soái cao cấp của địch bỏ mạng. Chỉ trong 5 ngày đêm đầu Xuân Kỷ Dậu – 1789, quân Tây Sơn tốc chiến tốc thắng, giành thắng lợi nhanh, gọn, triệt để. Trong lịch sử, chưa có lần nào đánh thắng oanh liệt trong thời gian ngắn như thế. Cuộc kháng chiến diễn ra trong hoàn cảnh chế độ phong kiến suy tàn, kẻ thù có nội ứng và chiếm được kinh thành cùng nhiều vùng rộng lớn. Mùa Xuân chiến công năm Kỷ Dậu – 1789 là một trong những mùa Xuân kỳ diệu nhất, tiêu biểu cho sức sống phi thường, ý chí kiên cường của dân tộc Việt Nam.
Thắng lợi của cuộc kháng chiến chống quân Thanh xâm lược mà tiêu biểu là chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa là một trong những chiến công hiển hách nhất trong lịch sử chống ngoại xâm, mãi mãi là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam, tự hào về bản lĩnh, tinh thần tiến công và nghệ thuật quân sự độc đáo, sáng tạo, tự hào về người anh hùng Quang Trung – Nguyễn Huệ.
