Bài thơ “Khi con tu hú” của Tố Hữu là một tác phẩm đặc sắc, thể hiện sâu sắc tâm trạng của người chiến sĩ cách mạng trong cảnh tù đày. Để truyền tải được những cảm xúc và suy tư đó, nhà thơ đã sử dụng một cách nhuần nhuyễn và kết hợp hài hòa các phương thức biểu đạt khác nhau. Vậy, cụ thể phương thức biểu đạt của bài “Khi con tu hú” là gì và chúng được thể hiện như thế nào?
Phương thức biểu đạt chính được sử dụng trong bài thơ là biểu cảm. Đây là yếu tố then chốt để thể hiện trực tiếp những cảm xúc, tình cảm mãnh liệt của nhân vật trữ tình.
- Cảm xúc chủ đạo: Nỗi nhớ tự do, khát vọng sống, niềm tin vào tương lai tươi sáng.
- Biểu hiện: Thông qua những câu thơ trực tiếp diễn tả cảm xúc như “Ta nghe hè dậy bên lòng”, “Uất ức…”, “Ta là con chim…”.
Tuy nhiên, để làm cho cảm xúc thêm sinh động và chân thực, Tố Hữu đã khéo léo kết hợp phương thức miêu tả.
- Miêu tả cảnh thiên nhiên: Bức tranh mùa hè rực rỡ, tràn đầy sức sống được gợi lên qua những hình ảnh như “lúa chiêm đương chín”, “trái cây ngọt dần”, “ve kêu râm ran”.
- Tác dụng: Làm nổi bật sự đối lập giữa cảnh tù túng, ngột ngạt và thế giới tự do bên ngoài, từ đó tăng thêm nỗi khát khao tự do của người tù.
Để hoàn thiện bức tranh tâm trạng, nhà thơ còn sử dụng yếu tố tự sự.
- Tự sự về hoàn cảnh: Người tù bị giam hãm trong bốn bức tường chật hẹp.
- Tự sự về ước mơ: Khát khao được hòa mình vào cuộc sống tự do, được cống hiến cho đất nước.
- Tác dụng: Giúp người đọc hiểu rõ hơn về hoàn cảnh và tâm trạng của nhân vật trữ tình, đồng thời tạo sự đồng cảm sâu sắc.
Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa biểu cảm, miêu tả và tự sự đã tạo nên một bài thơ “Khi con tu hú” đầy sức lay động. Các phương thức biểu đạt này không tách rời mà hòa quyện vào nhau, hỗ trợ lẫn nhau để thể hiện một cách trọn vẹn và sâu sắc nhất tâm trạng của người chiến sĩ cách mạng yêu nước. Bài thơ không chỉ là tiếng lòng của cá nhân Tố Hữu mà còn là tiếng nói chung của những người con đất Việt khát khao tự do, độc lập.
Phân tích sâu sắc các phương thức biểu đạt, ta thấy rõ tài năng nghệ thuật của Tố Hữu trong việc sử dụng ngôn ngữ, hình ảnh để truyền tải những thông điệp ý nghĩa và khơi gợi cảm xúc trong lòng người đọc. Bài thơ “Khi con tu hú” xứng đáng là một tác phẩm tiêu biểu của nền văn học cách mạng Việt Nam.